De nieuwe kunstenaar

Martin Shkreli is uitgegroeid tot een van de meeste gehate mensen op het internet. Hij maakte naam als directeur van het hedge fund MSMB Capital Management en een aantal farmaceutische bedrijven waaronder Turing. Met dit laatste bedrijf bemachtigde Shkreli de licenties voor het geneesmiddel Daraprim waarvan de prijs per tablet op onverantwoordelijke wijze werd verhoogd. Eind 2015 werd hij tot tevredenheid van miljoenen wegens fraude gearresteerd door de FBI.

Toen volgde een onverwachte stap. Shkreli kocht voor twee miljoen dollar het Wu-Tang Clan album Once Upon a Time in Shaolin, uitgebracht in oplage van een exemplaar. Op zichzelf, zoals iedereen met een beetje historische kennis weet, een onorigineel project. Jean-Michel Jarre deed het in 1983 immers met Musique pour Supermarché al en dit zijn esthetische gebaren die maar een keer gedaan hoeven te worden. De aanschaf van het Wu-album vormt daarentegen een perfect gebaar, alsof het er voor bedoeld is en van te voren afspraken zijn gemaakt als in het theater van worstelwedstrijden. Shkreli ging echter stug verder, weigerde voor een commissie van het Amerikaanse Congres antwoorden te geven en begon met filmpjes Wu-Tang Clanlid Ghostface Killah uit te dagen. Waarop deze weer antwoord gaf, wat te langdradig was en bovendien meegaat in de trollactie van Shkreli die zichtbaar ongevoelig is voor sentiment en de oubollige code van de Straat.

Opeens was het zo helder. Shkreli is bezig om trollen om te vormen tot performance art. En dat is een gedachte die zowel enthousiasmeert als angst inboezemt. Hier is iemand die daadwerkelijk de uitdaging aangaat van de mediacultuur in de 21ste eeuw, een kolkende massa van beelden, verwijzingen, clickbait, voorgeprogrammeerde sentimenten en woedende participatie. De hele controverse zou door Harmony Korine 20 jaar geleden kunnen zijn verzonnen, een scenario voor in zijn bizarre boek A Crack Up at the Race Riots (1998). Alleen hadden we destijds gedacht: “beetje vergezocht Korine.” Ziehier ook het groeiende probleem voor schrijvers: mediapersonages gaan zich steeds vaker vreemder gedragen dan geloofwaardige fictieve personages. Shkreli’s “geef me je haat” houding is buitengewoon en overtreedt allerlei sociale conventies, met name een groot aantal conventies van de Amerikaanse spijtcultuur die helaas te ver zijn doorgedrongen in Europa.

En hij is niet alleen. Lady Gaga had het juiste vermoeden dat performance art van belang kon zijn in de 21ste eeuw maar maakte de fatale fout door terug te kijken in een samenwerking met Marina Abramović. Dat is de oude performance art van het museum. Maar kunst heeft het museum niet meer nodig. Ik kan met een bulldozer de muren van het Stedelijk Museum platwalsen in de naam van de kunst en iedereen lacht me toe. Hoogstens wordt er even een voorspelbare discussie op een of ander praatprogramma gehouden “of dit nou wel kunst is?” Maar ik zou dan nog steeds conventionele kunst met retro-invloeden maken.

Shkreli opereert in een nieuwe arena. Zijn ware concurrenten zijn vanzelfsprekend het levend kunstwerk Kim Kardashian en haar man Kanye West (middelmatige rapper wiens tweets, lange preken tijdens concerten en aanvallen op paparazzi zijn echte werk vormen.) Al zijn zij gearriveerd, voorspelbaar als een ritueel en uiteindelijk te veilig. Nee, de grote tegenhanger van Shkreli is Donald Trump, doorbreker van conventies, improvisator en mogelijk kandidaat voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Trump is een en al performance, schept hier ook nog eens over op. Wanneer Trump even serieus over een onderwerp wordt ondervraagd heeft hij werkelijk geen idee waar het in de politiek over gaat. En dit is natuurlijk de minder aantrekkelijke kant van het Trollisme: kunstenaars die politiek bedrijven hebben het buitengewoon slecht gedaan in de geschiedenis. Trump zal hier geen uitzondering op vormen. Hoogstwaarschijnlijk zijn er te weinig boze blanke mannen om hem tot president te verkiezen maar het precedent is geschapen, een model dat geperfectioneerd kan worden. Conventionele politiek geobsedeerd door neoliberalisme en veiligheid biedt geen enkel aantrekkelijk alternatief waardoor de politieke troll, altijd een meester van de media, alleen maar meer kansen zal krijgen.

Iedereen al tevreden over de hervonden toekomst?