The Rise of Skywalker: de opkomst van het nieuwe entertainmentcomplex

“Soon will I rest, yes, forever sleep. Earned it I have. Twilight is upon me, soon night must fall.”

Vooruit, omdat ik hier The Force Awakens en The Last Jedi heb geanalyseerd moet ik de negende en laatste Star Wars-film ook bespreken. Een lastige taak, want wat valt er eigenlijk nog over Star Wars te zeggen, die veredelde kinderfilms die veel te populair werden? Puur als film, als Star Wars-film ook, is The Rise of Skywalker een gemankeerde film, zonder twijfel de minste van de nieuwe trilogie, misschien wel van de hele reeks. Regisseur J.J. Abrams neemt de honneurs dit keer weer waar en net als The Force Awakens kan hij prachtige werelden neerzetten, gevuld met gruizige technologieën en een scala aan levensvormen. Je wordt als kijker het universum ingezogen en dat blijft escapistische magie van de hoogste orde.

De belangrijke figuren (Rey, Finn, Poe en Kylo Ren) zijn nog steeds aanstekelijk en een paar nieuwe personages vormen een acceptabele aanvulling, met name de stoere Zorii Bliss maakt ondanks een kort optreden indruk met de mooiste oneliner (“They win by making you think you’re alone.¨) en het feit dat je nooit haar gezicht te zien krijgt. Zo gaat de eerste helft van de film in hoog tempo van planeet naar planeet. Een prettige ervaring maar uiteindelijk wreekt dit ritme zich. Net als het matige zijproject Rogue One heeft The Rise of Skywalker de structuur van een game: objecten moeten gevonden worden, achtervolgingen overleefd, personages met informatie ontmoet en dan weer door naar de volgende opdracht. Er is geen moment van contemplatie, alleen verhitte discussies en dan raast iedereen als een bende hyperactieve kinderen door. De gebruikelijke bombast van John Williams plamuurt alles voor de zekerheid dicht waardoor je na afloop overweldigd en verdwaasd de bioscoop verlaat.

De tweede helft van de film is problematisch omdat The Last Jedi al had bewezen dat het conventionele Star Wars-verhaal weinig meer had te bieden. Om de saga op bevredigende wijze af te sluiten hadden de makers subtiel te werk moeten gaan maar ze kregen duidelijk geen tijd genoeg om de zaken grondig uit te denken. Hierdoor valt men terug op de meest platte verhaallijnen van de originele trilogie, een herhaling van zetten waar je als geoefende kijker weinig bij zult voelen. Alleen de laatste scène biedt eindelijk rust en zoiets als afsluiting. Iets wat al veel eerder had moeten worden ingezet. Deze film vroeg net als A New Hope om een flinke dosis Kurosawa.

De nieuwe trilogie is natuurlijk als onderdeel van Disney gemaakt en nu hij compleet is, tekent zich duidelijk af hoe het entertainmentcomplex een bepaalde stijl begint af te dwingen, de makers tijd geeft om binnen twee jaar een film af te krijgen voor de kerstperiode. Hier ligt zonder twijfel de oorzaak dat de films op bepaalde momenten gehaast voelen, ondoordacht, waardoor het universum, zoals eerder opgemerkt, steeds minder consistent aanvoelt. Elke regisseur biedt zijn eigen interpretatie, geeft voorzetten die door de opvolger niet worden begrepen of expres genegeerd, wat leidt tot plotwendingen die geïmproviseerd lijken maar die je accepteert omdat je als kijker geen tijd hebt om er rustig over na te denken.

 

En het maakt binnen het complex niet veel uit omdat spinoffs van games een belangrijke bron van inkomsten zijn. Star Wars is sinds The Empire Strikes Back een relatie aangegaan met computergames, wat rond The Return of the Jedi resulteerde in een, zeker voor die tijd, geweldige arcadegame. Sinds de prequels is die relatie steeds inniger geworden en kon je je als bioscoopbezoeker vaak niet aan de indruk onttrekken dat bepaalde scènes speciaal waren ontworpen voor de bijbehorende games. In die zin zijn de laatste zes Star Wars-films de ontwikkeling van een nieuw soort popcultuurhybride die de komende jaren kan worden uitgewerkt tot virtuele werelden. De films hebben genoeg bronmateriaal geleverd en zijn nu, zeker met de lancering van het Disney+ televisiekanaal, als cinematische ervaring overbodig geworden.

Gelukkig maar, want Star Wars-fans kunnen niet gelukkig zijn. Sterker, Star Wars is voor een groot deel van hen een continue bron van teleurstelling. Ook dit fenomeen heeft zich in twintig jaar verder ontwikkeld. The Phantom Menace (1999) was het eerste evenement van massale ontgoocheling dat gedreven werd door internet. De wil tot teleurstelling die de norm van het online discours over cultuur is geworden. Sindsdien heeft geen enkele Star Wars-film op collectieve tevredenheid kunnen rekenen, omdat de belangrijkste acteur niet beviel, omdat Yoda digitaal was geworden, omdat alles digitaal was geworden, The Force Awakens teveel teruggreep op de eerste film of The Last Jedi teveel brak met traditie. The Rise of Skywalker is de laatste teleurstelling en zo leert de film zowaar een wijze les: laat je nooit leiden door de teleurstelling van fans want ook dan zullen ze teleurgesteld zijn.

Uiteindelijk lijkt het me als gematigd liefhebber het beste om de originele trilogie (zoals deze films destijds in de bioscoop werden vertoond, nooit de special editions) als de ware Star Wars te beschouwen en de rest als apocriefe legendes, soms met intrigerende momenten (de tweede helft van Revenge of the Sith), als amusante hervertelling (The Force Awakens) of herinterpretatie (de betere delen van The Last Jedi) maar nooit zoiets als een sluitend, coherent verhaal.

Top 10 albums 2010 – 2019

Dit jaar kwam de volgende tweet van Molly Lambert langs:

Wat mij betreft een juiste relativering van de manier waarop we in decennia denken. Opvallend is dat de huidige periode die van 10 jaar overtreft en dat het volledig natuurlijk aanvoelt. William Gibson lanceerde de term atemporaliteit voor een gevoel dat we in een eeuwigdurend digitaal nu leven maar vaak heb ik gedacht dat het aan mij lag dat een jaar als 2007 inwisselbaar voelt met bijvoorbeeld 2013, terwijl ik me vaak zeer helder voor de geest kan halen waar ik me in de jaren negentig precies bevond. Er gebeurt tegelijkertijd te weinig en teveel, te weinig in wezenlijke veranderingen, teveel op het gebied van triviale informatie. Het resultaat is onder andere een gevoel van stilstand, ook op muzikaal gebied.

En toch gloort er af en toe hoop. De afgelopen tien jaar zijn er fantastische platen verschenen en ik heb flink moeten schuiven om een top-10 te maken. Maar ik realiseerde me ook dat vier van de uitgekozen artiesten op de eerste Artificial Intelligence compilatie (1992) stonden. Dat kan een aantal dingen betekenen. Ik heb een conservatieve muzieksmaak (een acceptabele hypothese), die vier artiesten zijn gewoon heel erg goed en hebben zich verder ontwikkeld (klopt vanzelfsprekend) of muziek heeft zich in het algemeen niet ver genoeg ontwikkeld om ze als “oud nieuws” achter te laten. Het is muziek die nog steeds als de toekomst klinkt. Of beter, wat ooit toekomstmuziek was klinkt nu hedendaags, zeg maar 21st century contemporary music.

Ik hoop ooit nog echt een keer te worden weggeblazen door nieuwe muziek zoals ‘Pump Up the Volume’, ‘Dominator’ of ‘Music’ dat ooit deden al lijkt dit steeds onwaarschijnlijker te worden. De manier waarop we naar muziek luisteren zal waarschijnlijk het komende decennium het meest veranderen. Het album gaat langzaam verdwijnen, samen met de cd, gevolgd door vinyl na zijn onverwachte renaissance van de laatste jaren. Muziek zal ook voor de toegewijde luisteraar steeds meer achtergrond worden, iets waar je half-geïnteresseerd naar luistert. Live muziek kan nog die toewijding van het moment handhaven, al zal het ook steeds moeilijker worden om spontane optredens bij te wonen, gezien de tendens van het afgelopen decennium om concerten perfect te plannen. Dit alles valt nog binnen het oude model van de muziekindustrie, dat langzaam onderdeel wordt van een overkoepelend digitaal entertainment complex. Geen vrolijk vooruitzicht, al schept dit paradoxaal de ruimte voor het onvoorspelbare.

Rosalía – El Mal Querer (2018)

¡Virgen santísima! Een Spaanse maakt de plaat van het decennium. Had ik niet kunnen voorspellen. Niet alleen muzikaal innovatief en toegankelijk maar Rosalía is ook zoiets als een kosmopolitisch icoon. De popster die we nodig hebben.

Ricardo Villalobos & Max Loderbauer - RE: ECM (2011)

Een tijdje geleden schreef ik over deze sensationele dubbel-cd:

“...ik zou zoiets als de track Recat—een hypnotiserende bewerking van een detail uit Christian Wallumrød Ensemble’s Music For One Cat—tegelijkertijd de meest vooruitstrevende techno van de laatste jaren willen noemen, een radicale vernieuwing van de mogelijkheden van techno. Nee, er is geen beukende beat te bekennen en dansen hierop zal van de slow motion variant zijn, maar dat is niet erg. Techno zal toch steeds meer het dictaat van de dansvloer moeten loslaten om textuur in detail te verkennen. De club kan zoveel meer zijn en buiten de muren wacht zelfs een compleet universum om onderdeel te worden van techno. Re:ECM is de voorzichtig geplaatste wegwijzer.”  

The Black Dog – Music for Real Airports (2010)

Een duister antwoord op de dromerige ambientklassieker Music for Airports van Brian Eno. The Black Dog bezocht een vliegveld en maakte veldopnamen die worden verwerkt in een buitengewoon krachtige mineur ambient/techno. Zonder het uit te spellen wordt een statement gemaakt over de controlestaat, het verdwijnen van de openbare ruimte, de kilheid van surveillancetechnologie. Het meesterwerk van de tweede incarnatie van The Black Dog en een klassieker van het genre.  

James Holden – The Inheritors (2013)

Mijn favoriete album uit het geweldige muziekjaar 2013. “Onvoorspelbaarheid en mystiek in techno, het kan nog. The Inheritors zou veel muzikanten die in en rond de dansmuziek opereren aan het denken moeten zetten en daarmee een breuk forceren.” Een heerlijk zelfverzekerd album gevuld met organische dansmuziek. Misschien minder invloedrijk dan ik destijds hoopte dat het zou worden, maar wel degelijk de plaat die een plek heeft geforceerd voor een vrije vorm van techno.  

Plastikman – Ex (2014)

Uit Kritische massa over een van de meest ondergewaardeerd platen van het decennium:

“Luisterend naar Ex is het meestal lastig om concrete beelden op te roepen en dit is een van de karakteristieke eigenschappen van Hawtins muziek. En toch, dat wat koud en machinaal zou moeten klinken, is juist bij vlagen extreem menselijk. Zelf het donkere middenstuk van Ex, waarin men eenvoudig kan verdwalen, wordt gekenmerkt door een gevoel van eenzaamheid. De eenzaamheid die men voelt op de dansvloer wanneer de golven van plezier wegebben en alleen lichamen gekoppeld aan technologie overblijven. Wat doe ik hier? Elke danser kent deze twijfel die in de donkere club dieper, welhaast heroïsch, aanvoelt.”  

The Avalanches – Wildflower (2016)

Hier sta ik gewoon nog achter: “Als Paul’s Boutique de Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band is en It Takes a Nation of Millions de Are You Experienced? dan is Wildflower de Smile van het sampledelia tijdperk.” De belangrijkste comeback van de afgelopen tien jaar. Een verrukkelijke reis vol stemmen, geluidseffecten en gevonden melodieën met een heel eigen diepe gruizigheid alsof een artefact uit de jaren zeventig is opgegraven dat zijn tijd 40 jaar vooruit was.

Aphex Twin – Syro (2014)

Een van de mooiste muzikale momenten van het decennium was toch het openen van het Aphex Twin archief in 2015. Ik word er bijna nostalgisch van. “Hij heeft weer nummers vrijgegeven!” Vreemd, in mijn herinnering was Syro, het officiële Aphex Twin-album, hierna uitgebracht maar nu zie ik dat dit het jaar daarvoor verscheen. Direct na eerste beluistering noemde ik het “een van de vreemdste acidplaten ooit.” Ik heb er maandenlang intensief naar geluisterd totdat ik helemaal verzadigd was. Daarom stond Syro een tijd buiten de top-10. Totdat ik de plaat weer een keer beluisterde met mijn nieuwe koptelefoon en compleet werd weggeblazen door de bizarre overdaad aan details. Een meesterwerk dat niet na is te doen.  

Joanna Newsom – Divers (2015)

Ik moest een keuze maken tussen het opulente Have One On Me en Divers, mijn favoriete plaat uit 2015. Maar de eerlijkheid gebied me dat ik de eerste destijds was vergeten en pas begon te beluisteren na haar optreden in Utrecht. Dus Divers, dat misschien ook gewoon de mooiste liedjes heeft.  

GAS – Narkopop (2017)

Ook een essentiële en onverwachte comeback: het vijfde GAS-album. Om mezelf nog een keer te citeren:

“Narkopop is ook muzikaal het grootst opgezette album in de GAS-serie, vergelijkbaar met supersymfonieën als de tweede van Mahler. Zauberberg had altijd de mooiste structuur: een blik op de berg, de reis door het woud die volgt en het bereiken van de bergtop zelf. Narkopop slingert meer, kent meer verschillen: sublieme miniaturen die glinsteren als Rijngoud en ergens in het midden van het woud een duister hart gevormd door een terugkerende reeks van drie kloppende basdrums die het album meteen riskant maken als psychedelische ervaring. Dit fragment is zonder twijfel het dichtst dat GAS bij kwaadaardige muziek komt, onnoembaar en heidens.”  

Autechre – NTS Sessions (2018)

Autechre bleef zoals altijd zonder ¨vakantie” produceren in de jaren ‘10. Het begon met het wonderschone Oversteps en eindigde met de verzamelde vier NTS Sessions (acht cd’s) die het duo de kans geven om al hun stijlen te etaleren. Van ouderwetse electro tot futuristische gamelan, van folkloristische muziek rond Alpha Centauri tot hypnotiserende ambient. Legendes die eigenlijk op postzegels zouden moeten staan.  

Zoveel meer goede platen!
Death in Vegas – Trans-Love Energies
Gus Gus – Arabian Horse
Nina Kraviz – Fabric 91
Shackleton - Fabric 55 
Ricardo Villalobos –Dependent and Happy
Niño de Elche - Antología del cante flamenco heterodoxo
Daft Punk – Random Access Memories
Boards of Canada – Tomorrow’s Harvest
My Bloody Valentine – mbv
The Knife - Shake The Habitual
Robert Hood - Motor: Nighttime World 3
Varg – Nordic Flora Series Pt. 3: Gore-Tex City
Biosphere – Departed Glories
Joanna Newsom – Have One On Me
Infinite Music -  A Tribute To La Monte Young
Alba Molina - Caminando con Manuel
James Holden & The Animal Spirits – The Animal Spirits
Porter Ricks – Anguila Electrica
The Orb – Cow/Chill Out, World!
Scott Walker + Sunn o))) – Soused 
Scott Walker – Bish Bosch
Lana Del Rey – Ultraviolence, Norman Fucking Rockwell
Autechre - Oversteps
ø – Konstellaati
Cypress Hill – Elephants on Acid
De Jeugd van Tegenwoordig –  De Lachende Derde

Favoriete albums van 2019

En dat was het laatste muzikale jaar van het decennium. Ik kan hetzelfde schrijven als de afgelopen jaren over de afwezigheid van een breuk, maar dan kom ik nog wel op terug in mijn overzicht van de beste platen van het decennium. Op zich was 2019 een prima muziekjaar waarbij ik zelfs veel meer moeite had dan voorheen om het aanbod te reduceren tot tien platen, waarvan ik er nog veel door omstandigheden fysiek moet aanschaffen (mijn collectie rust al een paar maanden in een opslag.) Hoe dan ook, mijn favoriet weer als eerste genoemd. Vanaf dag 1 liefhebber van Laantje en ze lijkt ook steeds beter te worden (het volgend decennium gaat ze ook leveren ;)

   

Lana Del Rey – Norman Fucking Rockwell
Bijna voorspelbaar goed. De post-Empire ster levert een Grote Plaat© op het moment dat ik had geaccepteerd dat het niet meer mogelijk was. Nu we het toch over Bret Easton Ellis hebben, Del Rey is waarschijnlijk de beste artiest die voortborduurt op zijn werk. Californië, decadentie, melancholie, "How to disappear". Duidelijke zaak. Wonderschone liedjes, elke luisterbeurt weer een andere favoriet, met een verleidelijk wazige sfeer die riekt naar verdovende middelen uit de opiatengroep.  

Royal Trux – White Stuff
Dan toch eindelijk de hereniging van het coolste rockduo van de jaren ‘90 dat in het vermaarde decennium een geweldige reeks albums uitbracht. White Stuff – de ultieme Royal Trux titel- gaat door alsof de afgelopen 20 jaar niet hebben plaatsgevonden. Zwiepende gitaarriffs, surrealistische teksten over het Vieze Amerika en natuurlijk die unieke samenzang. Het is allemaal goed en past precies op een enkele LP met een paar klassieke krakers zoals het dreinende ‘Whopper Dave’ (de manier waarop “Promises!” op een gegeven moment Whopper Dave vervangt, is pure Truxoezïe) en het trieste ‘Suburban Junkie Lady’. Uiteindelijk lijkt het niemand iets te hebben kunnen schelen. Mooi zo, nog steeds dus dé cultband.  

Kim Gordon – No Home Record
Aangezien ik heilig geloofde in de synergie van Sonic Youth zat ik eigenlijk niet zo te wachten op een Kim Gordon soloalbum. En toch was ik na een paar nummers verkocht. Avontuurlijk, voornamelijk electronisch, erotisch en compleet anders dan wat ik had verwacht. Eigenlijk niets minder dan de vrouwelijke (en Los Angeles) variant van het tweede Suicide album.  

Laurel Halo – DJ Kicks
De muziek van Laurel Halo heb ik me tot nu toe maar zijdelings in verdiept. Maar op een of andere manier was ik gefascineerd door haar bijdrage aan de langlopende DJ Kicks mixserie (26 jaar inmiddels.) Mooie auteur techno-hoes met een portret van Halo als een getroebleerde Californische singer-songwriter. De mix is een heerlijk nerveuze maar dansbare variant op techno met vleugjes EBM. Mijn meest gedraaide album van 2019  

PTU – Am I Who I Am?
Origineelste technoalbum van 2019 kwam van dit Russische duo. Inventief en sfeervol maar altijd als goed geoliede sciencefictionmachine gericht op het plonkie-beukie gedeelte van de dansvloer. Gelukkig is kraker ‘Castor and Pollux’ inbegrepen.  

FKA Twigs – MAGDALENE
Ik moet bij FKA Twigs altijd aan twee dingen denken: Kate Bush vanzelfsprekend en anime. Haar muziek ademt in alles melancholische mens-machineconstructies uit. Een artieste die echt als 2019 klinkt.

Moon Duo – Stars are the Light
De meest stonede liedjes sinds ‘Wasp in the Lotus’ van The Dandy Warhols. Heerlijk eigen stijl, een soort lichtvoetige shoegaze (Cocteau Twins circa Heaven or Las Vegas associeerde ik) met Krautrockaccenten. Zorgeloze liedjes voor jonge geliefden op zonovergoten dagen. Sonic Boom bleek achter de knoppen te zitten, altijd een stempel van goedkeuring.  

Richie Hawtin – Close Combined (Live Glasgow, London, Tokyo)
Ik kan er ook niks aan doen, weer Richie Hawtin! Dit keer helaas niet op een fysiek drager maar dat doet niets af aan de kracht van dit nieuwe hoofdstuk in de Closer mixserie. Deze is misschien de meest functionele dansbare in de reeks met Hawtin die naadloos drie optredens combineert tot een spannende mix met opbouwen en climaxen die doen denken aan zijn buitengewone sets tijdens de Plastikman-jaren.  

J Majik – Full Circle
Onverwachte comeback. Een van de jungle-grootheden van de jaren ‘90 leek met vervroegd pensioen te zijn op een van de Canarische Eilanden. Wat blijkt, hij heeft nog steeds de touch. Jungle zoals het hoort te klinken, ratelend, vol op de Amen-break en aangekleed met verfijnde melodieën en voorbijschietende stemmen. Een warm bad voor de liefhebber, maar ook een herinnering aan het feit dat we ergens een verkeerde afslag hebben genomen en muzikaal in de parallele, grijze toekomst leven.  

Solange – When I Get Home
Ik ben op zich geen groot liefhebber van R&B maar Solange is speciaal, de grootste vernieuwer in het genre sinds Aaliyah. When I Get Home heeft een unieke sfeer alsof Solange dagdromend de liedjes improviseert. Veel korte impressionistische en schetsmatige liedjes vol herhaling in plaats van voorspelbare “hits” en minder hoorspelachtige herinneringen en preken dan op de ambitieuze voorganger A Seat at the Table.  

Ook met plezier geluisterd in 2019:
Robag Wruhme - Venq Tolep
The Dandy Warhols – Why You So Crazy
Dominik Eulberg - Mannigfaltig
Richard Fearless – Deep Rave Memories
Biosphere – The Senja Recordings
Multi-Panel – Empty Handed
James Holden – Cambodian Spring
Vilod - The Clouds Know
Fennesz - Agora
808 State – Transmisson Suite
William Basinski – On Time Out of Time
Paranoid London - PL
Francesco Tristano – Tokyo Stories
Matthijs Kouw – The Great Image Has No Form
Ben Salisbury & Geoff Barrow - Annihilation

Beste films van de jaren ‘10

Dit was zonder twijfel een geweldig decennium voor cinema. Met twee opvallende ontwikkelingen: de glorieuze creativiteit van de Japanse cinema en de originaliteit van nieuwe sciencefictionfilms (vaak in combinatie met dan toch eindelijk de doorbraak van house/synth-soundtracks). Het was ook wel gênant geweest wanneer we richting de diepe 21ste eeuw niet op brede schaal met sciencefiction-thema’s waren geconfronteerd. Maar oude mythes hebben hun waarde en de vampier wist weer een paar keer op originele wijze te herrijzen. Veel goede verhalen die breken met de conventies van zowel het Hollywood als arthouse narratief en dat stemt hoopvol voor de komende jaren. Het enige waar ik me zorgen over maak, is de steeds verder oprukkende digitalisering die onvermijdelijk gaat uitlopen op remix-films van het type “Marilyn Monroe nu met Robert De Niro te zien in de hernieuwde versie van Vertigo!”

Mijn tien favoriete films van 2010 – 2019 met mijn absolute favoriet als eerste:

   

ハッピーアワー / Happy Hour (2015)

De afgelopen jaren zijn ook een periode geweest van een verhoogde inzet van sociale media om de filmervaring te verdiepen. Ooit bracht de opening van de Amsterdamse Cultvideotheek een ongekende verdieping teweeg, nu is het Letterboxd dat niet alleen handig is om je kijklijst te organiseren maar je ook in contact brengt met gelijkgezinde cinefielen die continu tips aandragen. De beste hiervan was de obscure Japanse film Happy Hour van regisseur Ryūsuke Hamaguchi. Met een speelduur van vijfenhalf uur is het een typische festivalfilm waar bijna geen enkele bioscoop zijn projector aan brandt. Helaas, want dit is een sensationeel portret van vier vrouwen die in Kobe worstelen met relaties, familie en zingeving in het algemeen. Doordat Hamaguchi brutaal de tijd neemt, ontstaat een andere manier van vertellen waar je als kijker in verzinkt. Een unieke film.

   

Knight of Cups (2015)

Dit was het meest productieve decennium van de oude magiër Terrence Malick waarin hij vier film uitbracht. Een feest voor de liefhebber, afzien voor de hAtorZ. Knight of Cups was de beste van de vier, een radicale existentialistische parabel zonder echt plot. Wat een opluchting dat dit mogelijk is. Malick gaat voor de L.A. mythologie en schenkt cinematograaf Lubezki totale vrijheid wat resulteert in een continue stroom memorabele beelden. De soundtrack met een mix van Poolse componisten en hoogstaande electronica van Biosphere, Burial en William Basinski geeft de film een heel eigen ritme.

   

夜は短し歩けよ乙女 / Night Is Short, Walk on Girl (2017)

Buig voor de kracht van anime! Masaaki Yuasa is een van de artiesten die anime verder ontwikkelt met een compleet eigen manier vertellen. Yuasa bewees met Mind Game (2004) de meest avontuurlijke van deze generatie te zijn en Night is Short, Walk on Girl consolideert die status. Alles is mogelijk in deze sprookjesachtige nacht in Kyoto waar alcohol rijkelijk vloeit, de geest van de tweedehandsboekenmarkt leeft en je verzeilt kunt raken in een avant-gardistisch theaterstuk.

   

Ex_Machina (2014)

De debuutfilm van successchrijver Alex Garland bleek een zelfverzekerde instant sciencefictionklassieker. Ingetogen, melancholisch en spannend. Essentiële soundtrack ook van Geoff Barrow en Ben Salisbury. Tot nu toe de beste sciencefictionfilm van de 21ste eeuw en waarschijnlijk de film die het afgelopen decennium over 30 jaar zal definiëren.

   

かぐや姫の物語 / The Tale of the Princess Kaguya (2013)

In de documentaire The Kingdom of Dreams and Madness volgt de camera Hayao Miyazaki terwijl hij aan zijn nieuwste film werkt. Ik vond het bizar om te realiseren dat op datzelfde moment zijn collega Isao Takhata aan de andere kant van Tokio bezig was met zijn nieuwe film voor Studio Ghibli zonder dat Miyazaki echt leek te weten wat het project inhield. Het bleek uiteindelijk het laatste meesterwerk van de grootmeester die in 2018 overleed. The Tale of the Princess Kaguya is wonderbaarlijke interpretatie van een Japans sprookje van een meisje dat in een bamboestruik wordt geboren en uitgroeit tot olijke prinses. Ambitieus geanimeerd in een compleet eigen stijl zowel modern als klassiek en met een heerlijk droevig einde.

   

Inherent Vice (2014)

Paul Thomas Anderson heb ik een wat moeizame relatie mee. Hij wil zo graag de Grote Amerikaanse Auteur zijn dat hij zich vaak vertilt. Maar kijk, de onverfilmbaar geachte schrijver Thomas Pynchon biedt zowaar houvast waardoor Anderson op een of andere manier tot rust komt. Samen met cinematograaf Robert Elswit weet hij de absurde avonturen van vage detective Doc Sportello, een van de beste stoners ooit, te baden in heerlijk Californisch licht. Inventief gebruik van muziek ook. Veel bekende koppen maar niemand kan tippen aan Joanna Newsom die op gezette tijden Pynchon prachtig voordraagt.

   

0.5ミリ (2014)

Momoko Ando heeft sinds 2009 alleen twee films geregisseerd maar haar tweede is een meesterlijke film die in dezelfde kwadrant opereert als Happy Hour (met een iets minder ambitieuze speelduur van drieënhalf uur.) Haar zus Sakura Ando, een van de interessantste actrices van Japan, speelt de hoofdrol van een iemand die alles doet om te overleven. Ze weet zich op brutale wijze in de levens van lokale bejaarden te werken, waar beide partijen steeds van lijken te profiteren. Heerlijk loom ritme en een interessant verhaal vol morele ambivalentie, een Japanse specialiteit.

   

Only Lovers Left Alive (2013)

Oudgediende Jim Jarmusch blijft ook lekker zijn ding doen, dat wil zeggen, herinterpretaties van genrefilms vol droge humor. In Only Lovers Left Alive moet de vampier eraan geloven die allang te cool is voor het bijten van mensen en op slimme wijze symbool staat voor de artiest die langzaam aan het verdwijnen is. In die zin is het de meest serieuze film van Jarmusch. Mooie minimale soundtrack van Jozef van Wissem.

Another Earth (2011)

Een van de origineelste sciencefictionfilms in jaren. Dus komt er geen ruimteschip in voor. Brit Marling speelt een studente die op de dag dat een nieuwe Aarde aan de hemel verschijnt een dodelijk auto-ongeluk veroorzaakt. Wanneer ze haar leven opnieuw vorm probeert te geven ontmoet ze de man die het ongeluk overleefde zonder dat hij weet wie ze is. Er ontstaat een complexe relatie waarin de “tweede Aarde” een vreemde uitweg lijkt te bieden. Melancholische sciencefiction van de ziel met een buitengewoon effectief einde.

   
A Girl Walks Home Alone at Night (2014)

Nog meer vampiers, dit keer van de Iraanse variant. Een sfeervolle zwart-witfilm over een prachtige vampirella die bij voorkeur op skateboard in hijab de nachtelijke straten afstruint op zoek naar slachtoffers. Sensueel, bedachtzaam en met een heerlijke lome intensiteit.  

Plus bonus-materiaal:
刺客聶隱娘 / The Assassin (2015)
Moonrise Kingdom (2012)
寝ても覚めても / Asako I & II (2018)
Her (2013)
Tree of Life (2011)
君の名は。/ Your Name (2016)
High Rise (2015)
リトル・フォレスト 夏・秋 / Little Forest: Summer/Autumn + deel II リトル・フォレスト　冬・春’ (2014/2015)
Spring Breakers (2012)
蛍火の杜へ (2011)

Beats: Is rave veilig voor retromania?

Het was onvermijdelijk: nostalgiecultuur omarmt de jaren ‘90. Het heeft een tijd geduurd, ik vermoed omdat in atemporaliteit het decennium niet zo ver weg lijkt als de dertig tot twintig jaar in harde cijfers aangeven en men lange tijd het hoofd heeft gebroken over de vraag wat de esthetiek van de jaren ‘90 inhield. Dankzij de groeiende afstand lijkt het makkelijker om verschillen te ontdekken en deze te codificeren tot een hyperrealistische retrostijl. Omdat die periode veel voor mij heeft betekent ben ik huiverig voor deze beweging, om jezelf onderdeel te zien worden van retromania, met zijn onvermijdelijke fouten en overdrijvingen, de vervorming tot een narratief dat de complexiteit van een periode nooit recht aan kan doen. Reden waarom ik in eerste instantie de Schotse film Beats wilde negeren.

Regisseur Brian Welsh houdt het wat betreft de aankleding simpel. De opvallendste anachronismen kun je eenvoudig weglaten: smartphones en bepaalde automerken. Een paar juist gekozen kledingstukken en een beetje opletten bij de kapsels en je bent op visueel vlak klaar. Zeker wanneer je het grootste deel van de film in zwart-wit vastlegt. Het verhaal over een vriendschap die langzaam uit elkaar dreigt te vallen is sympathiek maar weinig spectaculair. Op de achtergrond is er van alles aan de hand in 1994: de regerende Conservative Party (dan 14 jaar aan de macht) is al een paar jaar bezig om de ravecultuur die zes jaar woedt in te dammen. Hiervoor wordt de Criminal Justice and Public Order Act grotendeels ingezet met zijn typerende beschrijving van muziek met repetitieve ritmes. Aan de andere kant is Tony Blair bezig om de fundamenten te leggen van New Labour en zijn uiteindelijke verkiezingsoverwinning in 1997.

De these van Beats is dat de ravedroom in 1994 ten einde liep, wat correct is. In het Verenigd Koninkrijk met zijn typerende klassenmaatschappij en ontluikende surveillance-obsessie zou rave als evenement van vrijheid de clubs worden ingedreven waar al snel een aantal megaclubs (Cream, Ministry of Sound, The End) als merk een leidende rol gaat spelen. De situatie in Nederland was veel minder grimmig. Men begon hier ook vaker autoritair op te treden maar de zachte hand van de commercialisering deed hier veel efficiënter het vuile werk. De term Business Techno is dit jaar gelanceerd maar het eerste Amsterdam Dance Event werd in 1995 gehouden, toen nog onschuldig maar uiteindelijk uitgegroeid tot het symbool van ongeveer alles wat decadent is aan dansmuziek.

Beats beweegt naar een lange climax op een rave die goed het gevoel van vrijheid uit die tijd vangt. Een jeugdige vrijheid en avontuur op individueel niveau maar ook van een cultuur die nog niet is vastgelegd in wetmatigheden en routines, ingekapseld door geldstromen. Jij, de dansvloer, de drug en muziek maakten de ervaring. Een ervaring die nooit echt is te repliceren buiten het feest zelf, al doet Beats een dappere poging. Welsh maakte de juiste keuze door JD Twitch van Optimo te vragen om de muziek aan te dragen voor de film, iets wat iemand met zijn encyclopedische kennis en liefde voor dansmuziek nooit zou verknallen. De soundtrack is dan ook een feest van herkenning die het meest indruk maakt wanneer je van te voren niet weet wat gaat komen [hier als lezer afhaken wanneer je de film als complete verrassing wilt ondergaan]. Voor de rave begint zijn er al een paar parels van Lee “Scratch” Perry, The Prodigy en Model 500 langsgekomen maar echt indrukwekkend en volkomen authentiek is het moment dat de ecstasy bij de hoofdpersonen begint te werken en het ratelende ‘Spastik’ van Plastikman opkomt. Een moment van authenticiteit dat ik nooit in een bioscoop had verwacht te zullen meemaken. Het daaropvolgende ‘Desire’ van 69 (Carl Craig) was nooit een track die je op het hoogtepunt van een nacht zou horen, maar in combinatie met de sfeervolle beelden weet het juist het moment van innerlijke rust, die paradoxale eenzaamheid omringt door lichamen en plotseling ver weg klinkende muziek te vangen. Waarna voor de technoliefhebber de mooiste verrassing volgt en de karakteristieke golven van ‘Gravitational Arch of 10’ van Vapourspace opdoemen. Deze cultklassieker dient als de muzikale omlijsting van een scène die de standaard zet voor de cinematische ecstasyervaring, een visuele trip die de overweldiging door intensiteiten en gesloten ogen abstractie in zijn onvoorspelbaarheid weet te benaderen.


Het narratief van de rave-ervaring is onvergelijkbaar met dat van boeken of films. Er waren geen dramatische wendingen, geen rollen om te spelen, dialogen die er echt toe deden. In die zin is de essentie van rave niet te vangen in een film die compleet recht doet aan de overgave aan muziek waarin de persoonlijkheid wordt weggevaagd. House moet je ondergaan en is als observator moeilijk anders te zien dan een ritueel waarop men geen grip kan krijgen. Reden waarom de manier waarop in Beats de rave afloopt onvermijdelijk een knieval is naar conventioneel conflict. Natuurlijk zijn er genoeg feesten opgebroken door de politie maar over het algemeen liep een feest gewoon ten einde en ging men moe en voldaan naar huis. Er was een moment van intense bevrijding en dan keert het normale leven weer terug.

Beats is op een niveau een enscenering van een specifieke periode en weet deze verrassend mooi te verbeelden, op een manier die in weinig lijkt op de routineuze leegheid van retromania. Daarnaast maakt het aan oude ravers duidelijk waar de grenzen van de kolonisatie van hun dromen aan vrijheid liggen, dat die herinneringen veilig zijn en nooit werkelijk kunnen worden afgenomen.

Impressies van Zuid-Korea

Ik ben een oriëntalist. Met enige sceptische inslag, iets waar ik niet moeilijk over doe. Het is inmiddels een aangename, welhaast aristocratische traditie (een aristocratie van verlangen?) van reizigers die tijdelijk of expats die zich permanent vestigen in het Verre Oosten (hoe groot is die laatste groep eigenlijk?) Sommige inwoners van Tokio stellen graag dat ze in een droom leven en er is onmiskenbaar een droomlaag in het moderne oriëntalisme, een onvervuld verlangen (naar wat? Mysterie in een wereld waar alles zichtbaar is? Vervaging van betekenis? Verlies van het zelf?) Elk bezoek heeft een duidelijke structuur:

1. De fantasie vooraf, de hoop op een futuristische openbaring afgewisseld met de angst om te verdwalen.

2. De realiteit waar tijd vloeibaar wordt (geholpen door jetlag) en je in een staat van verwondering rondloopt door een veld van taal, gezichten, geuren, symbolen, licht en gebouwen. Binnen enkele dagen lijk je er weken te leven. Nederland houdt op met bestaan. Routines zijn vergeten. Online levens komen tot stilstand. Er ontstaat zoiets als een tweede leven.

3. De constructie van de herinnering bij terugkeer. Een verlies, zeker, een permanente, omgekeerde vorm van nostalgie naar een plots vervlogen droom maar ook de implementatie van enkele zaken (een moderne stedelijke kledingstijl, het leren koken van gerechten, een acceptatie van persoonlijke kenmerken die daar beter tot hun recht komen: introversie, kalm estheticisme, een bepaalde manier van genieten.)

Ik kan weinig zeggen over de psychologie van de Zuid-Koreaan, een willekeurige film zal je eenvoudig op het spoor zetten van de verlangens en angsten van Koreanen. Zuid-Korea is er tijdelijk voor mij geweest als achtergrond voor een hyperindividualistische ervaring, een machine van impressies. Maar, tegelijkertijd verzink je in Korea, vervaagt je ego ongewild in een stad als Seoul, zoveel groter dan de meesten van ons gewend zijn en die gemaakt lijkt te zijn om doelloos doorheen te wandelen, waar elke straat een verrassing kan herbergen of waarin weer een nieuwe straat zich ontvouwt gevolgd door steegjes, al dan niet met doorgangen, waar vuilnis kan liggen of zicht wordt geboden aan een kleine schat. Waar kilometers lange overdekte markten je een sensuele doorgang geven die vervolgens weer geblokt worden door een even zo lange muur waarachter een drukke autoweg raast.

Een socioloog (maar ook de historicus, semioticus of architect) zal echter merken dat zijn analytische blik hierna optimaal begint te werken. Want Zuid-Korea is een complexe samenleving met een intrigerende geschiedenis die in het Westen meestal wordt gereduceerd tot de tegenstelling Noord en Zuid, terwijl dit tot nu toe een detail is een lange geschiedenis waarin steeds een positie moet worden gevonden tussen China en Japan. Tegelijkertijd realiseerde ik me dat Zuid-Koreanen van mijn leeftijd tot in hun tienerjaren in een militaire dictatuur hebben geleefd (de Olympische Spelen van 1988 werden toegewezen aan een militaire dictatuur, zonder dat men kon vermoeden dat in 1988 het democratische proces in gang was gezet.)

Wat valt een socioloog op? Veel handelingen en objecten zijn onderdeel geworden van de mondiale stedelijke gemeenschap en levensstijl. Is er nog een graad van obsessioneel smartphonegebruik in de openbare ruimte die ons kan verbazen? De jeugd is anders, dan de oude generatie maar ook de Westerse jeugd. Wanneer ze sociaal zijn, doen ze dit zeer zichtbaar, een sociaal theater van hartsvriendinnen die hand in hand lopen. Samen en alleen leven lopen op subtiele wijze door elkaar heen. Veel gerechten zijn voor minstens twee mensen bedoeld en de inrichting is hier vaak genoeg op ingesteld. In sommige restaurants kun je als eenling een enkel gerecht van het menu bestellen, dat vervolgens zwijgend wordt opgegeten. Koffie drinken is overal mogelijk, niet alleen in de talloze Starbucks maar vooral in een veel leuker netwerk van unieke koffiehuizen voor de connaisseurs met hun specifieke koffiemachines, brandingen, specialiteiten (in de hitte van augustus is de kunst van een goede ijskoffie vaak een balsem voor de ziel) en opvallende smaakvolle industriële interieurs waar men maar al te graag samenkomt, alleen geniet, luistert naar muziek die op aangenaam volume klinkt op hoogwaardige hifi-systemen of in de late uren studeert.

Koreanen zijn mooi met een vaak elegante lichaamsbouw al worden de genen graag een handje geholpen om een bepaald ideaal te bewerkstelligen: witte huid, volle maar niet opgeblazen lippen, rechte tanden en grote ogen die bij voorkeur verbaasd/guitig de wereld observeren. De ooit duidelijk aanwezige Mongoolse invloed, met zijn associaties van ruigheid en buitenleven, zal vervagen. Ik denk dat Korea hier op zijn meest futuristisch is.

Waarvoor dient die perfectionering? Voor het verleiden van de Ander in een maatschappij die het schijnbaar lastig vindt om relaties voor lange tijd aan te gaan en vol te houden? Seks en relaties zijn moeilijk in te schatten voor de buitenstaander. Zichtbaar zijn de vele onschuldige tienerliefdes, rondtrekkende groepjes jongens en meisjes die elkaar tijdens de avonduren vluchtig passeren in een van de vele langwerpige parken. En als de nacht valt licht het roze neon op van twijfelachtige clubs en karaokegelegenheden die zich achter trappen (naar boven of beneden) bevinden.

Wat onmiskenbaar groot is onder de jeugd is jezelf op perfecte wijze online presenteren. Dat klinkt niet zo anders maar het theater, de moeite die het kost, is dat wel. Filters zijn niet genoeg, men zoekt een bepaalde authentieke constructie. Met gehuurde apparatuur en kleding worden fotosessies georganiseerd die maar al te vaak dezelfde scenario's naspelen bij specifieke locaties als paleizen, een ritueel dat volbracht moet worden.

Koreanen zijn minder obsessief esthetisch dan Japanners en dat is ook wel wat relaxter op een laisser-faire manier die op veel punten Spaans overkomt (stiekem versterkt door de combinatie van het type weer, bepaalde mediterrane boomsoorten en het belang van goed eten.) Maar er is een groot respect voor de kunst, dankzij een kunsttraditie die voortleeft in de moderne kunst die is te aanschouwen in imposante musea die gratis (of een entree van rond de drie euro) te bezoeken zijn. In de moderne kunst probeert men antwoorden te formuleren over de Koreaanse maatschappij: over woonruimte, de vele aspecten van ouderdom of de rol van plezier.

Als laatste had ik niet verwacht dat ik ooit nog het plezier van zappen zou hervinden maar Koreaanse televisie met zijn overdadige aanbod van themakanalen (vaak meerdere concurrenten per thema) van honden, eten (waaronder het populaire buitenlanders foppen met scherp/raar eten), ondertitelde films, eindeloze historische drama’s, nagespeelde go-partijen, collectieve game-wedstrijden (straatbasketbal en een doorontwikkelde versie van Starcraft lijken zeer populair), Australische nieuwszenders, Chinese nieuwszenders, Koreaans/Japans/Amerikaans honkbal, compilaties van alle wedstrijden van Tottenham Hotspur waarin Son Heung-min (vaak prachtig) scoort, boeddhistische kanalen, verschillende christelijke kanalen en humoristische talkshows waarin kwistig digitale effecten worden ingezet, vormt zo een rustgevende stroom beelden. Televisie zoals het ooit in de toekomst vorm zou krijgen.

Peak Nineties 2: Headz II – Part B

Vorig jaar noemde ik Tortoise: Remixed (1996) een van de beste samenvattingen van de jaren negentig. Hier kan nu uit hetzelfde jaar Headz II: Part B van Mo Wax aan worden toegevoegd. Ik vond deze dubbele compilatie in puntgave conditie in de tweedehandsbakken en met namen waar ik me (zo snel ik las, het was de warmste dag aller tijden) geen buil aan kon vallen. De wat nonchalante aankoop bleek bij beluistering een openbaring. Wat me meteen deed afvragen waarom ik Headz II destijds niet had aangeschaft. De eerste Headz compilatie uit 1994 is een van mijn meest gedraaide platen van dat decennium. Dat was een veelzijdige, innovatieve verzameling muziek die je makkelijk opzette omdat hij niet volledig je aandacht opeiste. Nu werd er heel veel uitmuntende muziek in 1996 gemaakt en ik denk gewoon dat twee dubbele compilaties (er is natuurlijk een Part A) me op dat moment te overdadig leek. Ik kan me ook geen recensie herinneren die me mogelijk over de streep had kunnen trekken.

Maar dat is het plezier van op dit moment vergeten werken aanschaffen, het is alsof je van die perfect geconserveerde dozen wijn uit een wrak op de bodem van de Oostzee opdiept. Een herleven van een tastbaar moment uit het verleden. Labelbaas James Lavelle is hier op het toppunt van zijn netwerkactiviteiten, voordat het desastreuze U.N.K.L.E. album Psyence Fiction veel van zijn krediet zou verspelen. CD1 bestaat grotendeels uit triphop waarmee het label zijn naam maakte maar geeft een breed scala aan artiesten een kans om zich aan het genre te wijden: Luke Vibert, Baby Ford (als Twig Bud), The Dust Brothers, Jungle Brothers en Danny Breaks verschijnen naast vaste krachten als U.N.K.L.E. DJ Krush en Attica Blues. Prima muziek allemaal met een echte uitschieter: ‘It’s Coming’ van Grantby, een geconcentreerde filmsoundtrack van 6 minuten met een intrigerende opbouw en een mysterieuze sfeer die niet te vergelijken is met andere tracks.

Het is echter de tweede cd die echt verrast. Naast The Black Dog* is er de spannende remix van Innerzone’s ‘Bug in the Bassbin’ (datzelfde jaar door Mo Wax opnieuw uitgebracht met een serie hele mooie remixes) en een op het eerste gehoor niet helemaal geslaagd experiment van Photek onder zijn Special Forces alias (het 13 minuut durende ‘Trilogy’.) Het hoogtepunt is echter de reeks van vijf jungletracks waarmee de cd opent. De V Recordings crew van Roni Size, Suv en Krust voorziet ‘The Beast’ van Palmskin Productions van een fijne ritmische basis waarna Peshay echt losgaat met ‘The Real Thing’. Wat in eerste instantie een soulliedje lijkt te worden ontpopt zich tot een lang uitgesponnen uitwerking van de Amen-break. Dan volgt een van de beste jungletracks ooit: ‘In the Mood’ van Dillinja, een virtuoos spel van bas, ritme en geluidseffecten dat ook nog eens super dansbaar is. Roni Size & Krust en het altijd betrouwbare Source Direct doen er vervolgens weinig voor onder.

Twee dingen vallen op. Allereerst dat de genoemde artiesten zulk hoogstaand werk leverden voor andermans label en het niet voor zichzelf bewaarden (hoogstens eerst uitgetest als dubplate.) En het besef waar niet aan valt te ontkomen dat deze vijf tracks vele malen spannender zijn dan de muziek die in 2019 wordt gemaakt: intenser, innovatiever en (ik wilde bijna urgenter zeggen) gewoonweg toegewijd in het moment gemaakt als het resultaat van een soort wil om te excelleren. Ik draai de binnenhoes net om en lees daar: The inspiration – the past two years 94-96. A mad integration of so many music scenes, styles and idea’s. Kortom, peak nineties. Een moment dat nooit meer zal terugkeren.

* Ik dacht eerst wat achteloos dat 'Object Orient' van hun meesterwerk Spanners was geleend, maar het is natuurlijk de openingstrack van hun Bytes album uit 1993. In eerste instantie lijkt dit een vreemde keuze maar het is uiteindelijk het resultaat van een heel doordachte volgorde. De vroege Black Dog producties en 'Bug in the Bassbin' waren van grote invloed op een aantal jungleproducers en de moderne jazzy breaks esthetiek van Mo Wax zelf. Door beiden hier tussen een jungle-experiment van een technoproducer (Kirk Degiorgio) en een techno-experiment van een jungle-producer (Photek) te plaatsen probeert Mo Wax zorgvuldig een bepaalde stilistische continuïteit te presenteren. Overigens een stijl die altijd is blijven bestaan maar nooit meer in het centrum van de belangstelling is teruggekeerd.

Fascisme en retromania

Fascisme staat weer op de agenda, of je het nu laf alt-right of populisme noemt, neofascisme beweegt gestaag richting de schijnwerpers, waarbij kranten, televisie en social media in veel landen een zeer discutabele rol spelen (die van grotendeels onkritisch doorgeefluik.) Is dit een nieuw soort fascisme of een nostalgische terugblik van mensen die gebukt gaan onder future shock? Is fascisme een retrobeweging? Of heeft retromania inherente fascistische trekjes?

Laten we beginnen met de original gangsta’s: het fascisme van de eerste helft van de 20ste eeuw. Ik denk dat met name de Duitse variant een soort hybride vormde tussen moderniteit en mystificatie. De manifeste boodschap van dit fascisme werd opgebouwd uit een samenraapsel van mythen, sagen, occultisme en duistere legendes, een bespottelijk verhaal over een superieur ras met Calimero-neigingen. Maar de latente boodschap was een van moderniteit, een ode aan technologische vooruitgang van snelwegen, treinen, zeppelins, vliegvelden, nieuwe steden, Olympische Spelen, radio, televisie en pseudowetenschap. Dit fascisme beweegt langs twee polen, gekanaliseerd door een unieke seksuele cocktail van sadisme en homo-erotiek. Fascisme is het rationeel inzetten van irrationaliteit, maar nooit een eenvoudige terugkeer naar oude waarden.

In het Italiaanse fascisme is dit nog veel explicieter. De kunstbeweging Futurismo met zijn obsessies voor snelheid, vernieuwing, lawaai en geweld presenteert een esthetische breuk waar Mussolini moeiteloos op kon voortborduren. Er is zonder twijfel een aantrekkelijke kant aan fascisme, een mengsel van zekerheid, broederschap en vooruitgang die menigeen zal hebben aangetrokken ver voordat een Kristallnacht plaatsvond, ver voordat de demonische prijs betaald moest worden van een praktijk van uitroeiing. Er gebeurt eindelijk wat. In die zin is er juist een fascistische lading aan vooruitgang toe te kennen. Sciencefiction is niet voor niets bezaaid met fascistische motieven: fantasieën over maatschappijen waar democratie als inefficiënt is opgedoekt, glanzende steden, conflicten tussen interplanetaire rassen en verheerlijking van de strijdbare held. Of wel, het nieuwe dat het oude wegvaagt.

Is eenzelfde soort fascisme zich in onze tijd aan het manifesteren? Is er een beweging die een dergelijk modernisme combineert met mystificatie? Ik betwijfel het. De mystificatie is overduidelijk aanwezig, een cocktail van nationale mythes, verering van masculiniteit, de welhaast mystieke kracht van vlees, anti-wetenschap en angst voor vreemdelingen. Maar het neofascisme van nu lijkt weinig op te hebben met technologie, vindt een bepaald technologisch niveau gewoon (Internet, vliegen, auto’s) maar lijkt geen bindend verhaal te presenteren van vooruitgang, van een betere maatschappij. Het fascisme lijkt op deze manier, net als kapitalisme, gebonden aan fossiele brandstoffen, het kan geen wereld voorbij fossiele brandstoffen voorstellen. Wat dan ook verklaart waarom deze bewegingen een diepgewortelde haat kennen voor groene politiek en ecologie, de ware futuristen van de 21ste eeuw. Het neofascisme is wat dat betreft de perfecte metgezel, de enforcer, van het neoliberalisme, de grote ontmantelaar van grote maatschappelijke projecten. Het laatste nihilisme, op planetair niveau.

Zonder vooruitstrevend perspectief blijft vanzelfsprekend het verleden over. In het culturele domein ontvouwt zich wel degelijk de retromania van huidige neofascistische bewegingen. Dit soort bewegingen en politici hebben zonder twijfel allemaal een verschillende lokale en persoonlijke insteek: Wilders zal zelden over cultuur spreken, Baudet is heel expliciet en fundamentalistisch in zijn retromania. Het is een interessant en noodzakelijk project om deze vorm van retromania scherp in kaart te brengen. Er bestaat inmiddels een commercieel-naïeve vorm van retromania die politiek compleet ongevaarlijk is en vooral culturele vernieuwing afremt, denk hierbij aan de wonderbaarlijke stoet van uitgerangeerde artiesten die als “grote namen” op muziekfestivals zijn te aanschouwen. Het is lichtelijk gênant maar doet niemand kwaad. Dit in tegenstelling tot de manier waarop Britpop in de jaren negentig werd ingezet om het multicultureel modernisme van rave te saboteren. Britpop, met zijn nostalgie naar een Engeland zonder migranten en hun rare muziek, kan inmiddels niet meer los worden gezien van Brexit, wat in wezen een neofascistisch project is, een typisch Britse variant die de klassenmaatschappij moet consolideren in een controlestaat die graag wil wedijveren met die van de Verenigde Staten en China. De retromania van Britpop vormde het culturele ideaal van een deel van de samenleving dat de toekomst wil vergeten. Omdat de Britse poptraditie zo lang succesvol is geweest kon Britpop tijdelijk uitgroeien tot een krachtig fenomeen dat zijn gelijke niet kent in andere landen of taalgebieden (al is een analyse mogelijk van de manier waarop Nederlandse trance via EDM rave van binnen uit heeft ontdaan van zijn zwarte wortels.)

Retromania vormt een potentiële laag van het neofascisme die als culturele katalysator en rem kan worden ingezet. Maar het heeft geen betekenis zonder onderliggende structuren die sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog lange tijd zijn blijven voortbestaan, vaak in het openbaar zoals de Duitse functionarissen die na de oorlog aanbleven, soms als sinistere schaduwprojecten als Gladio en aanverwante terroristische cellen. Die fascistische structuren moesten zich na afloop van de Koude Oorlog regenereren. Waar we nu mee worden geconfronteerd is een nieuw complex dat waarschijnlijk grotendeels ongepland is ontstaan en sinds 2000 naar de oppervlakte komt, in de vorm van voorheen kansloze politieke partijen die vanuit mediaconstellaties en (semi-)dictaturen worden gestimuleerd. Het huidige fascisme is complexer en moeilijker te identificeren dan de klassieke variant, waarbij men zich ook kan afvragen of het wacht om definitief toe te slaan of zich tevreden stelt met een bescheidenere saboterende rol in dienst van een buitengewoon stug neoliberalisme. In het culturele domein is het daarom zaak avant-gardistische stromingen te steunen en elke vorm van retromania op zijn minst te negeren of voor de zekerheid compleet met grond gelijk te maken.

Twitter Nietzsche | Bret Easton Ellis – White

Bret Easton Ellis geeft aan het begin van zijn non-fictieboek White toe dat hij op het moment geen roman meer in zich heeft, wat voor een schrijver een tragische conclusie lijkt. Hij refereert er helaas niet aan in White, maar een van de onmiskenbare hoogtepunten in de geschiedenis van Twitter was het moment dat Ellis begon te tweeten over een mogelijk vervolg van American Psycho, elke tweet een boeiende toevoeging aan het personage Patrick Bateman. En net zo plotseling was het voorbij, niet meer dan een dagdroom, die hij om wat voor een reden niet verder wilde uitwerken.

In White geeft Ellis wel hints waarom dat is. Het boek is, in navolging van Joan Didions geweldige White Album, grotendeels opgebouwd uit artikelen die Ellis de afgelopen jaren schreef, waaronder het essentiële ‘Post-Empire’ en zijn evaluatie van 25 jaar American Psycho. Wat Ellis tijdens interviews in het oververhitte klimaat van 1991 niet durfde te vertellen is dat Bateman grotendeels op hemzelf is gebaseerd, tijdens een zeer specifieke en ongelukkige periode aan het eind van de jaren '80. Ik vermoed dat hij, om verschillende redenen, geen zin meer heeft om die confrontatie opnieuw aan te gaan. Hoe dan ook, wanneer Ellis in White over zijn boeken en schrijverschap schrijft is hij op zijn best, een scherp observator die je met een geweldig ritme verleidt. Met een eerste hoofdstuk over zijn jeugd in San Fernando Valley en de belangrijke rol van horrorfilms wordt White metafictie, een haast logisch vervolg op de sublieme manier waarop hij zichzelf in Lunar Park en Imperial Bedrooms onderdeel maakte van fictie. Hetzelfde geldt voor het deel waarin hij vertelt hoe Less Than Zero tot stand kwam, een literair fenomeen werd en men de filmadaptatie vervolgens verknalde.

Persoonlijk vind ik het jammer dat hij deze autobiografische delen niet heeft uitgewerkt tot een compleet boek over schrijven en zijn leven alhoewel het onderwerp steeds terugkeert en bijvoorbeeld mooie en tragische observaties oplevert over een New York wat niet meer bestaat. Ellis heeft de afgelopen tien jaar ook naam gemaakt als magneet van online controverse dankzij zijn soms onhandige, soms naïeve neiging om gewoon te zeggen/tweeten wat er in hem opkomt, zoals in zijn kritiek op David Foster Wallace en Kathryn Biglow die hier weer terugkeert. Toch valt dat uiteindelijk in het niet bij het ongetwijfeld controversiële middenstuk en laatste hoofdstuk van White over Trump. Alhoewel dit niet over Trump zelf gaat, daar brandt Ellis zijn vingers niet aan, maar over de receptie van het presidentschap van Trump en hoe het de Amerikaanse samenleving verscheurt. Ergens is de eerste aanzet, met respect voor verschillende gezichtspunten, heel subtiel en gedurfd, maar tegelijkertijd politiek naïef en soms zoals over legacy media gewoonweg onzin: CNN en New York Times hebben Trump uiteindelijk gemaakt—het kijkcijferkanon, de clickjackpot—door elke kiezersbijeenkomst live uit te zenden en maandenlang door te zagen over Clintons e-mails. Het laatste hoofdstuk van White met zijn karikaturale kritiek op richtingloze progressieven is nu al gedateerd gezien de opkomst van congreslid Alexandria Ocasio-Cortez en een nieuwe groep spannende jonge politici die de Democratische partij opschudt.

Als je die hoofdstukken wegdenkt gaat White uiteindelijk over nostalgie naar het Analoge Tijdperk en vormt het een kritiek van het Digitale Tijdperk, de omgangsvormen, Amerikaanse cultuur en ideologie die de afgelopen twintig jaar zijn gevormd door de implementatie van het internet. Met vaak korte terzijdes geeft Ellis aan hoe sommige dingen (bijvoorbeeld op jonge leeftijd in Manhattan gaan wonen) onmogelijk zijn geworden. Deze omslag is natuurlijk al vaker geanalyseerd maar hij introduceert wel een heel eigen toevoeging, een korte periode die Ellis het post-Empire noemt, een soort everything goes moment waar façades afvielen en het professionele spel van beroemdheid (zoals belichaamd door Frank Sinatra) op losse schroeven kwam te staan en dat nu is overgegaan in wat hij enigszins sinister ‘the corporation’ noemt, een afdwingen in monotonie, het vermijden van controverse en verschil. Een ware massacultuur.

Wat Ellis duidelijk niet trekt is het idealiseren van slachtofferschap (hij noemt het niet maar dit werd uiteindelijk geïnstitutionaliseerd na 9/11.) Hij heeft een pessimistisch wereldbeeld waar esthetiek en kunst kunnen helpen om het leven dragelijk te maken en jezelf te sterken of opnieuw uit te vinden. Ellis is uiteindelijk een Californische individualist en de introductie over zijn kindertijd is geen toevallige keuze. Hij ziet het zonder ouderlijk toezicht ontdekken van de wereld als een avontuurlijke voorbereiding op het volwassen leven waar soms dingen kunnen misgaan, je kunt vallen, geconfronteerd wordt met zaken die choquerend zijn, maar die je vervolgens een plaats geeft en mee leert leven. In zekere zin verzet hij zich tegen een ouderwets christelijk ideaal dat in Amerika seculier (liberal) is geworden terwijl evangelicals niets op hebben met naastenliefde en vergeving, Jezus zien als een personal trainer met een AK-47 die succes brengt als je maar tegen abortus bent en geld geeft aan de lokale kerk. Een Amerikaanse klacht dus. Voor Europeanen een gedachte-experiment en waarschuwing dat een dergelijke culturele dynamiek, ondanks pogingen aan de rechterzijde van het politieke spectrum, onder geen beding moet worden geïmporteerd, al zijn het Verenigd Koninkrijk en Nederland hier traditioneel het gevoeligst voor.

25 jaar geleden: Selected Ambient Works Vol. 2

25 jaar Selected Ambient Works Vol.II. Wat een mooi excuus is. Voor wat eigenlijk? Wat zegt 25 jaar? Ik was op 7 maart 1994, de dag dat het dubbelalbum in de winkels lag, nog 22 jaar, wat ik nu belachelijk jong vind. In 1994 was 25 jaar geleden 1969, wat veel verder weg leek dan 1994 nu (zeg maar zoiets als het debuutalbum van MC5 was antiek, een legende uit een andere wereld.) Ik was al wel online maar in monochroom zonder www, nog jaren verwijderd van Napster. Hoe dan ook, over de muziek heb ik het wel vaker gehad, waar ik meer aan wil terugdenken is een manier van schrijven over muziek.

Destijds heb ik hem niet gelezen maar onlangs kreeg ik de recensie van Tony Herrington in The Wire onder ogen waarin hij naast Selected Ambient Works Vol.II, Lifeforms van Future Sound of London (dat pas twee maanden later zou uitkomen) en de compilatie Usability Now bespreekt. Een buitengewone recensie die het voor elkaar krijgt om geen enkele tracktitel te noemen (toch al lastig in het geval van Aphex Twin) en zelfs geen individuele track analyseert. Herrington gaat voor ideeën, het Grote Plaatje, de mogelijke implicaties van de muziek. Met twee lange zinnen lanceert hij zijn tekst door in een keer omschrijving en mogelijke invloeden te presenteren:

At various points Selected Ambient Works II and Lifeforms (are you ready for this?) sound like a radio dial jammed between two frequencies, the chattering of a floppy disk in your hard drive, the woosh of air from a sliding door, the background hum from discernible from collapsing stars, or a dense forest or an extractor fan, a TV heard from the next room, the calls of unknown aquatic life, faulty plumbing, galaxies colliding. Or, if you prefer, musique concrète, Jon Hassell’s psychotropic Fourth World soundtracks, the pointillist sound worlds of wilfully avant garde ventures as AMM or MEV, a John Carpenter soundtrack, Acid House, early industrial culture recodings by Throbbing Gristle and Boyd ‘Non’ Ryce. 

Vervolgens pakt hij door:

The most ambitious (not neccesarily the most succesful) of current Techno initiatives (…) function like huge gravitational attractors, randomly sucking up the signals, pulses and data trails that describe and network far distant cultures, communities, individuals. What you hear in the arching stretch of records like Selected Ambient Works II and Lifeforms is the sound of this tangential detritus spewing for from computer jacks – crunched, processed, filtered into a music that comments implicitly, unknowningly, without comment, on the bewildering turbulence of the contemporarily human condition. 

Of te wel, techno is de muziek van het nu. Iets wat tegenwoordig redelijk logisch lijkt maar destijds klonk als sciencefiction. SF binnen handbereik! Want het was inderdaad of de toekomst in het heden leek te vloeien, spannend en meestal positief van aard. Dat wat nu lastiger is voor te stellen. De toekomst is inmiddels grotendeels uitgetekend als catastrofe, of...in een mildere variant, trage stagnatie. Muziek kan tegenwoordig redelijk goed het catastrofale scenario verklanken en is vrijwel niet in staat om complexe of fantasierijke toekomstscenario's te verkennen. Je zou kunnen stellen dat muziek eigenlijk prima overweg kan met het heden, onbestemd, wachtend op een Grote Sprong Voorwaarts/Neerwaarts terwijl de dagelijkse realiteit op subtiele wijze vreemder wordt, niet zozeer op direct visuele wijze maar wel degelijk in de manier waarop technologie de psyche en sociale relaties verandert. 1994 voelde beter aan, zachtaardiger, vrolijker, overzichtelijker en opener. 2019 voelt gehaast, geïrriteerd, alsof mogelijkheden afnemen en de implosie van fascisme lonkt.

De manier van schrijven over muziek is in deze periode ook getransformeerd. Geen wonder, The Wire bestaat nog steeds maar hoe we met muziek omgaan, hoe muziek wordt verhandeld is grotendeels veranderd. Soms ten goede, want vrijwel alle muziek is, of je het nu streamt, downloadt of tweede hands aanschaft, binnen handbereik. Maar wat betekent die muziek? Het werk van Mark Fisher wordt tegenwoordig zelfs in de Financial Times besproken al is ondertussen het netwerk waarin hij opereerde, de blogosphere, vrijwel verdwenen. Er vindt geen werkelijke circulatie van ideeën meer plaats. Internet heeft niet per definitie het schrijven van Herrington onmogelijk gemaakt maar de focus, een soort discipline afgedwongen door de beperking van ruimte op papier, is niet meer. De goede recensie die je op stijlvolle wijze enthousiasmeert of in ongeveer 1000 woorden aan het denken zet, die je meerdere malen herleest zodat je hem jaren later nog kunt citeren, is steeds moeilijker te vinden, alsof men er ook niet meer de energie in wil steken, omdat er waarschijnlijk niet of nauwelijks voor wordt betaald maar ook omdat de kans groot is dat vrijwel niemand het zal lezen voordat de tekst wegzakt in het sediment van Google.

Eigenlijk zou dit een enorme vrijheid moeten schenken om dan maar te schrijven waar je zin in hebt, op de manier waar je altijd naar verlangde, zonder te blijven hangen in conventies die er allang niet meer toe doen. Ik heb gemerkt dat de beperking van Twitter soms verrassend goed kan werken en je met een enkele, juist gereconstrueerde zin zoiets als een geconcentreerde recensie kunt afleveren. Soms zijn zelfs woorden niet meer nodig en kun je met een goed gekozen gif zelfs aansluiting vinden bij een bepaald soort online idiolect. Al zijn het uiteindelijk vormen die beperkt worden door de grap, het moet geconcentreerd en amusant zijn, om daarna te worden vergeten.

De speculatieve poëzie van Herrington was zeker niet de norm in 1994. Ik heb eerder al eens aangekaart hoe Kodwo Eshun in hetzelfde tijdschrift singles recenseerde en die vrijheid werd mogelijk gemaakt door hoofdredacteur Mark Sinker in een periode die twee jaar duurde waarna Herrington hem opvolgde (en ten tijde van deze recensie ongestoord in dezelfde stijl door kon gaan.) Het gaat uiteindelijk toch om een soort samenwerking tussen iemand die een opening voor nieuwe ideeën en vormen mogelijk maakt (door middel van een machtspositie of, zoals in de beeldende kunst, geld) en de schrijver die zich op zijn beurt laat inspireren door innovatieve muziek (Selected Ambient Works Vol. II dwingt gewoonweg nieuwe ideeën af). Die dynamiek is steeds lastiger te recreëren. Of leven we in een digitale kosmos dat bruist van geschreven leven en kunnen we het op Medium niet vinden omdat het aanbod overdadig is? Ik heb lang gedacht dat kwaliteit “vanzelf” een weg naar me vond als je jezelf maar enigszins strategisch positioneerde in de informatiestromen. Die stromen zijn echter zo in volume toegenomen dat je zelf weer actief op zoek moet gaan. Een ouderwetse zwerftocht die geen garantie op ontdekkingen geeft en waar algoritmen duistere afleidingen op je pad werpen of zelfs suggereren dat je zoektocht nutteloos is.

Mark Hollis (1955 – 2019)

Mark Hollis, voormalig zanger van Talk Talk, is op 64-jarige leeftijd overleden. Ik voel een ongemakkelijke afstandelijkheid bij dit nieuws. Waarschijnlijk omdat de persoon Hollis tijdens zijn leven een bepaalde afstand cultiveerde. Door verlegenheid? Wantrouwen? Ik heb zo mijn vermoedens en het maakte me nooit veel uit. Ik hou wel van dat soort artiesten. En Hollis creëerde natuurlijk de ultieme afstand door radicaal te stoppen met muziek maken (enkele nederige uitzonderingen daargelaten) en dit vol te houden. In die zin was Hollis al jaren dood. Zoals hij nu gewoon nog leeft, een van de drijfveren om te creëren is immers om voorbij je fysieke bestaan sporen achter te laten van schoonheid, ideeën, emoties en klanken.

Vanzelfsprekend moest ik meteen denken aan de betekenis van Talk Talk en Hollis om vrijwel direct te concluderen dat alles wat ik ongeveer wilde zeggen in het volgende stuk staat over The Colour of Spring (uit Kritische Massa). Vreemd, het is die verwijzing naar Zhuang Zi in de titel waar ik echt droevig van word.

   
Een vlinder droomt dat hij mens is
Talk Talk – The Colour of Spring (1986)

Ergens eind 1985 trad Talk Talk op in Countdown, het popprogramma op de Nederlandse televisie waar iedereen naar keek en dat daardoor eigenhandig hits kon maken. Dat Talk Talk daar tussen de grote kanonnen van de jaren tachtigpop mocht verschijnen was geen toeval. Veronica had de singles van hun vorige album It’s My Life omarmd en in 1984 speelde de band samen met Level 42 en Sade op de Veronica Rocknight in Ahoy. In de Countdown-studio brengt de band de nieuwe single ‘Life’s What You Make It’ die door Veronica ook weer genereus tot Alarmschijf is verkozen (wat neerkomt op een gegarandeerde top 40-notering.) Het lied is vanaf de eerst keer dat het refrein wordt ingezet lastig te vergeten. Maar er is meer aan de hand dan alleen de muziek. Zanger Mark Hollis bespeelt voorovergebogen en met nerveuze motoriek de piano. Hij draagt een ronde zonnebril. Zijn lange haar valt regelmatig over het gezicht. De hele band heeft zichzelf een zeker hippieachtige imago aangemeten dat volstrekt nergens mee is te vergelijken in het midden van de jaren tachtig dat Ray-Bans, 501’s en witte T-shirts als uniform heeft uitgekozen. Elke introverte tiener zal direct een connectie hebben gevoeld.

De single was een vooruitgeschoven stuk van het album The Colour of Spring dat tegenwoordig gezien wordt als een transitieplaat tussen Talk Talk als popband en experimenteel collectief. Door die positie in het oeuvre vormt het vaak een onderschat album dat te weinig wordt geïnterpreteerd als een afgebakende entiteit. Dat laatste is soms lastig omdat Talk Talk altijd in beweging was. Hun vijf albums verschillen steeds van elkaar en het is niet onredelijk om daar een metamorfose in te horen, een zoektocht naar een bepaald geluid dat wanneer het daadwerkelijk wordt bereikt ook af is. De band stopt daarna met bestaan. Op elk album zijn al kleine hints te vinden van een volgende stap. ‘Tomorrow Started’ op It’s My Life (1984) kondigt het open geluid van The Colour of Spring aan, zoals ‘Chameleon Day’ hier doet voor de ingetogen sfeer van opvolger Spirit of Eden (1988). Talk Talk is als in een cocon gewikkeld, die langzaam openbreekt, de eerste vleugels zichtbaar waarmee het naar ongekende hoogtes zal reiken. Transitie of niet, met The Colour of Spring voldeed de band blijkbaar aan een collectieve behoefte want het zou in Nederland de nummer 1 positie in de albumlijsten behalen.

Het bewijst dat kwaliteit commerciële potentie bezit (of stelde de popliefhebber destijds hogere eisen?) Blijkbaar vertrouwde hun platenmaatschappij EMI dat deze combinatie met Talk Talk mogelijk was. Talk Talk was een typische exponent van een gedachte die platenmaatschappijen gedurende een lange periode uitdroegen: de muzikant waar in geïnvesteerd wordt, die talent heeft getoond en een grote mate van vrijheid krijgt om een artistiek statement te maken. Deze kweekvijverconstructie kon voor beide partijen voordelig uitpakken. De muzikant ontving genoeg budget om een gedroomd geluid tot in details vast te leggen. De platenmaatschappij kreeg er prestige voor terug en de mogelijkheid om andere muzikanten te verleiden met het succesverhaal van artistieke vrijheid. Tijdens de productie van The Colour of Spring werkt de relatie optimaal. Waarschijnlijk was het niet eens een extreem dure plaat om te maken, hij werd snel opgenomen en blijkt commercieel succesvol. Maar de constructie is niet zonder gevaar, zeker wanneer het perfectionisme van de artiest zich ontpopt en de groeiende studiobudgetten accountants onrustige nachten bezorgen. In het ergste geval flopt het album daarna, zoals The Associates op desastreuze wijze overkwam met Perhaps (1985). De vruchtbare relatie tussen EMI en Talk Talk zou ook snel bekoelen en uiteindelijk leiden tot een breuk. Weinig bands zijn daarna tegen hun wil zo uitgemolken met compilaties, remixalbums, rariteitenverzamelaars en livealbums terwijl ze muzikaal allang een andere richting waren ingeslagen.

Zoals is te verwachten van een plaat op een groot label in de jaren tachtig klinkt The Colour of Spring subliem. ‘Happiness is Easy’ is welhaast kinesthetisch, je kunt de spaarzame percussie en bas bijna zien, zo helder zijn ze gepositioneerd. De productie is afgestemd op een band die geen zin heeft om te drammen en veel meer geïnteresseerd is in geluidskleur, details en openingen. De synthesizers en drumcomputers zijn uit de studio verbannen om plaats te maken voor het orgel van Steve Winwood of de Mellotron en Variophone van producer/bandlid Tim Freese-Greene. Met deze componenten wordt een redelijk uniek geluid gevormd dat net als de lokken van Hollis niet in de tijdgeest past. Het roept associaties op als aards, ademend, bruin, muffig…een kamer met veel hout, laag zonlicht dat door ramen minuscule stofdeeltjes oplicht. Een veilig geluid waarin je als luisteraar haast kan schuilen.

In de interviews ten tijde van The Colour of Spring blijkt duidelijk dat Hollis moeite heeft met het spelen van de popster. Hij heeft geen zin in ironie en grootspraak waar veel journalisten naar smachten. In een zeldzaam constructief gesprek met Rachael Demadeo geeft Hollis duidelijk aan door wie hij op dat moment wordt beïnvloed: oude soul en gospelmuziek (“vanwege de bezieling en de desinteresse in techniek.”), jazz uit de periode 1955-1965 (Coltrane, Pharoah Sanders, Roland Kirk en Miles Davis) en de impressionistische muziek van Debussy, Satie en Delius (“vanwege hun visuele kwaliteit.”) Later in het gesprek relateert hij de repeterende pianomelodie in ‘Life’s What You Make It’ aan het gebruik van herhaling door Can op Tago Mago. Kortom, muziek-muziek waarin sfeer en emotie een centrale plek krijgen toebedeeld in plaats van ego en imago. Grote mensenmuziek ook.

Desondanks heeft Hollis, net dertig jaar oud geworden, met The Colour of Spring—onbewust?—een cruciale tienerplaat gemaakt. De tiener in popmuziek is na de jaren vijftig vaak onderschat. De puberteit vormt immers een levensperiode die zich kenmerkt door isolatie, drama en onbegrip, wat ons later meestal met gêne vervult. Waar smaak nog moet worden ontwikkeld. Maar juist die ontwikkeling, dat verkennen, is fascinerend. Zeker wanneer je ervan uitgaat dat er verschillende soorten tieners bestaan in het spectrum tussen hysterische teenybopper en zwijgzame metalhead. De zoektocht van Hollis naar geluid en woorden loopt parallel met de worsteling van de tiener met zijn identiteit. Het tekstvel van het album is uitgeschreven in een lastig te ontcijferen handschrift. Open voor interpretatie, is de hint. Op deze manier worden tekstflarden kant en klare slogans voor de adolescent: “yesterday’s favourite”, “the charade goes on”, “I don’t believe in you”, “living in another world to you”, het gaat maar door. Een verrassend effectieve combinatie met de wereldwijze muziek—serieus, open, smaakvol—die juist belichaamt waar de tiener naar verlangt: een belofte van volwassenheid. De vlinder droomt dat hij mens is.

Het is niet ondenkbaar dat Hollis zich dit naderhand heeft gerealiseerd en vervolgens zijn teksten nog abstracter maakte. Elke relatie met pop werd daarmee uitgewist. Waarschijnlijk het laatste televisieoptreden van Talk Talk vond twee jaar later plaats, weer in Countdown. Je zou het als een radicaal televisiemoment kunnen beschouwen, maar de nieuwe single ‘I Believe in You’ is zo kalm dat er geen breuk voelbaar is. Meer desinteresse, het is muziek die voor het publiek net zo goed van een andere planeet kan komen. De faam van de laatste twee albums van Talk Talk is sindsdien enorm gegroeid (nadat ze bij verschijning vooral als raadselachtig terzijde werden geschoven.) Bijna lijkt er sprake te zijn van twee bands waarop iedereen zijn voorkeuren kan projecteren. Maar wie destijds tiener was zal wanneer hij het album weer eens opzet The Colour of Spring opeens anders begrijpen. Vreemd genoeg roept het niet de gebruikelijke nostalgische ervaring op, maar een kans om jezelf aan de andere kant van de tijd te horen. De mens droomt dat hij weer vlinder is.

Top 10 albums 2020 – 2029

Op een van de spaarzame gelegenheden dat ik uitging en mij zowaar overgaf aan een nachtje nostalgie naar de gloriedagen van rave stopte een vriendelijke figuur mij een envelopje toe dat een lichtgeel poeder bleek te bevatten. “Het nieuwste. Heeft nog niet eens een naam. Onbeschrijfelijke trip. Ik kan het je echt niet uitleggen, je moet het gewoon hebben meegemaakt.” Zijn glinsterende ogen waren overtuigend, de uitleg over de herkomst in Russische laboratoria veel minder. Aangezien ik geen zin had om rond 3:00 ‘s nachts in comateuze staat met mijn gezicht op een vloer van opgedroogd bier te worden gevonden, stopte ik het kleinood voorzichtig weg en begaf me vervolgens richting de stroboscopen waar de eerste Mentasm-akkoorden van de avond galmden.

Terwijl ik mijn winterjas enkele weken later leegde, vond ik het envelopje terug. Al snel deed zich een goede gelegenheid voor, een avond waar ik en de kat alleen thuis waren. Enigszins nerveus plaatste ik een theelepel poeder in een glazen pijp, even die twijfel op de hoge duikplank, en dan toch de brander erop en een flinke hijs. De laatste gewone gedachte die ik me herinner is de verbazing dat het synthetische goedje best lekker smaakte. Wat zich vervolgens openbaarde was zo complex dat het onmogelijk in woorden is te vangen. Mijn armzalige poging om die herinneringen te organiseren is als volgt.

Ik denk dat ik een uur lang met mijn ogen gesloten op de bank heb gelegen. Alles ontvouwde zich visueel in mijn geest, volkomen realistisch. De toekomst opende zich als een multidimensionaal web waar ik, vraag me niet hoe, verschillende momenten tegelijkertijd kon meemaken. Achteraf was ik uitgeput omdat ik fragmenten van ontelbare levens had geleefd en niet alleen van mijzelf, maar ook van talloze onbekenden. En nee, ik heb mijn eigen dood niet meegemaakt. Hoe verder je in de toekomst beweegt des te meer ruis ontstaat, een soort feedback tussen de tijdlijnen die verdere verkenning tegenwerkt. Bovendien, ben je vagelijk bewust van een soort taboe om dit moment onder ogen te zien.

Hoe dan ook, op een gegeven moment begaf ik mij langs een tijdlijn waarbij ik overduidelijk wist dat ik in 2040 was beland, precies voor de deuren van een platenzaak. In een soort routine liep ik meteen naar binnen. Omdat ik inmiddels door had dat de tijd plastisch was en redelijk controle kreeg over de trip kon ik rustig door de paden lopen en me verbazen over de titels die ik tegenkwam op allerlei geluidsdragers. Hoe ik het precies voor elkaar kreeg weet ik ook niet meer, maar in wat leek op een kennisinjectie werden mijn keuzes direct in mijn bewustzijn kenbaar, alsof ik de muziek al jaren had beluisterd.

Over de missie naar de manen van Jupiter, innige liefdesrelaties en buitengewone mogelijkheden van een leven in een wereld die gegeseld wordt door een chaotisch klimaat zal ik elders dieper op ingaan, al verdwijnen bij elke aantekening die ik maak steeds meer details van dit wonderbaarlijke visioen. Tot overmaat van ramp heeft mijn kat de rest van het poeder opgelikt en is daarna gewoon gaan slapen. In ieder geval zijn de muzikale herinneringen mij grotendeels bijgebleven. Dit zijn in de meeste vertakkingen van de toekomst, volgens mij, de tien beste albums van het komende decennium.

Aphex Twin – Selected Ambient Works 93 – 99 en Selected Ambient Works Vol. 3
En daar was hij dan opeens. Het derde deel van Selected Ambient Works, waar de fans van Richard D. James zo lang op hadden gehoopt. Dertig jaar naar Vol.2 bijna achteloos aangekondigd waarna het dubbelalbum een week later verkrijgbaar was. De anti-hype kreeg zelfs geen kans om zich te mobiliseren. Wie de hoes opende werd getrakteerd op een typische Aphex Twin verrassing, een kaartje met de mededeling End 2024: Selected Ambient Works 93 – 99. Dubbele extase.

Vol.3 wordt gekarakteriseerd door een nieuwe emotionele basis, niet meer de verwondering van de kindertijd, psychedelica en onschuld van de ravedagen maar een blik op naderende schaduwen, een gevoel van acceptatie, een welhaast zenachtige balans zonder de sardonische grappen uit het verleden. De meest consistent conventioneel mooie Aphex Twin release in vier decennia als artiest met als hoogtepunt de ambient acid van het negende titelloze nummer.

Het in november verschenen Selected Ambient Works 93 – 99 verzamelt 42 tracks uit de gouden jaren negentig. Een aantal waren onderdeel van de Soundcloud dump van 2015 en zijn nu compleet gemasterd in volle pracht te beluisteren. Hier is de wildere Aphex Twin van weleer te horen met brommende miniaturen, eerste aanzetten tot pianostukken en gewoonweg druggy experimenten. Beide releases zijn onmisbaar, voor elke avontuurlijke muziekliefhebber, maar vooral voor de ravegeneratie die zich opmaakt voor een andere periode van het leven, bewegend tussen herinnering en de gestage daling van serotonine-niveau’s. Blijft steevast de vraag over of dit de definitieve statements zijn van Aphex Twin, iets waar hij in zijn vaste interviewrondes niets van liet merken. In een gesprek vertelde hij vrolijk over weer een nieuwe ontdekking van een vergeten schoenendoos met MiniDiscs. Er is altijd weer een nieuw verlangen voor de fan. Er is nooit genoeg Aphex Twin.

Addictions – Empty House 
Er is niet echt een band geweest die de sfeer van de eerste twintig jaar van de 21ste eeuw heeft belichaamd zoals P.I.L. dat deed voor het eind van de jaren zeventig. Een muziek die politieke verhoudingen, angsten, onbewust onbehagen en zelfs de kleuren en het weer van een periode weet te vangen. Ik noem Public Image niet voor niets: want Addictions is een viertal dat soms op vier verschillende drugs, verschillende nummers tegelijk lijkt te spelen, gedreven door een karakteristiek basgeluid, hier niet de speelse dub van Jah Wobble maar een onmogelijk lage en fysieke verschuiving van lucht, blokken van synthetisch geluid die de luisteraar dient te voelen, gecombineerd met een conventionele basgitaar en drummer. Addictions maakte op ouderwetse wijze naam, met een lange reeks optredens, waar een snel groeiende schare fans de subbas en het charisma van zangeres Donna S ondergaan, een drietal E.P.’s, gevolgd door het debuutalbum Empty House. Hier was eindelijk weer een Britse band die intelligentie en innovatie combineerde met een soort natuurlijk recht om in de schijnwerpers te staan. Een band die ook de sfeer invoelbaar maakt van een Verenigd Koninkrijk dat jarenlang op de rand van chaos leeft dankzij een continue dreiging van rellen, aanslagen en schijnbaar onomkeerbare armoede: “You got what you wished for!”

Weird Silence – Weird Silence Sessions 
De goede verstaander begon eind jaren ‘10 de eerste signalen op te vangen dat de clubcultuur, die sinds het begin van disco het leidende paradigma vormde van innovatie binnen de popmuziek, ten einde liep, dat de combinatie van club, muziek, dansen en drugs vernieuwing tegenhield. Een besef dat creatieve geesten zou moeten fascineren en uitdagen. Was een nieuw concept van de club (het feest, het festival) nodig? Of zelfs een compleet nieuw muzikaal genre voorbij de club? Het Schotse trio Weird Silence ging op zoek naar een nieuw Jaar Nul. Ze lieten zich inspireren door de futuristische ambitie van jungle, maar stonden tegelijkertijd een zelfbewust loslaten van de modellen van de jaren negentig voor. “Een noodzakelijk loslaten, hoe pijnlijk het ook is,” zoals een van de Weird Silence leden het verwoordde. Dit proces resulteerde in een vrije muziek waar genrevorming lastig grip op krijgt. Weird Silence probeert constant in beweging te blijven. Platen lijken ondergeschikt aan optredens en vooral bedoeld als basismateriaal voor hun Weird Silence Sessions waar muziek onaangekondigd op onverwachte plekken wordt afgespeeld, bijvoorbeeld in een verlaten fabriek, of uit een auto die urenlang door de stad rijdt. Andere sessies heffen op geduldige wijze de barrière op tussen muzikant en publiek, een ontspannen samen-zijn dat onvoorspelbaar verloopt (“de verloren belofte van house” volgens een ander lid.) Weird Silence Sessions vormt een eerste document van het project, een fascinerend verzameling geluidswerelden, verpakt in een bijzonder pakket met poster, boek, unieke polaroids en videomateriaal. Op een bepaalde manier een melancholische, zelfbewuste media-ervaring omdat je er als luisteraar waarschijnlijk niet bij was en tegelijkertijd opwindend omdat het de fantasie prikkelt over toekomstige sessies. Die je misschien zelf wilt organiseren.

Anonymus – Projection 
De popplaat van het decennium, onvermijdelijk eigenlijk aangezien Anonymus het mediafenomeen was dat de tweede helft van de jaren ‘20 compleet in zijn grip hield. Want wie was deze zangeres die onverwacht een lange reeks nummer 1 hits afleverde? Die tijdens spaarzame optredens, zoals de Grammy Awards 2028 waar ze een recordaantal prijzen won, steevast achter een scherm zong? Na al die jaren is haar identiteit nog steeds onbekend, wat de pers en sommige fans tot razernij drijft. De eerste groep vervelend maar grotendeels ongevaarlijk, de laatste groep regelmatig verantwoordelijk voor doodsbedreigingen aan het adres van de platenmaatschappij en producers. Haar hitsingles, gezongen in accentloos Engels, Frans, Spaans en Japans, waren slimme constructies opgebouwd rond melodieën die zich vastgrepen in je bewustzijn, die voor genoeg conventionele aandacht zorgden. Maar de verborgen identiteit maakte van haar een compleet nieuwe popster waar de luisteraar alles op kon projecteren. Is ze mooi? Of juist totaal niet? Zijn het meerdere zangeressen? Is het wel vrouw? Is er eigenlijk geen zangeres en is Anonymus het product van een kwantumcomputer, de persoon achter het scherm niet meer dan een willekeurig lichaam? Geen wonder dat men in sommige kringen al een tijd spreekt van het Laatste Popidool.

First Contact – Deep Frontiers
Een tijdlang leek dromen over het eerste contact met buitenaards leven iets uit het verleden. Een cliché uit vintage sciencefiction waar het jaar 2001 nog ver in de toekomst lag. En het moet gezegd dat de clickbait-artikelen van gedegenereerde wetenschapstijdschriften over mogelijke buitenaardse civilisaties die telkens weer een onspectaculaire, levenloze verklaring bleken te hebben, elk enthousiasme degradeerde tot een online ritueel, meer basismateriaal voor flauwe meme’s dan een mooie, maar naïeve hoop. Dat beeld is dit decennium flink aan het kantelen geraakt nu op meerdere manieren signalen zijn ontvangen die duiden op het bestaan van buitenaards leven. Met als hoogtepunt natuurlijk het nieuws dat Voyager II een bizarre terugkeer maakte in ons zonnestelsel. Die terugkeer is op zich al sensationeel. Dat de sonde radiosignalen bleek door te geven die niet konden worden herleid tot een menselijke bron zorgde voor ongekende opwinding die alleen nog de meest fundamentalistische sceptici en gelovigen proberen te ontkrachten. Het duurt nog jaren voordat Voyager de aarde bereikt, tot dan krijgt een andere bron van signalen buiten het zonnestelsel specifieke aandacht omdat veel wetenschappers vermoeden dat het een zogenaamde router is die de mensheid in contact brengt met andere civilisaties.

Alles bij elkaar inspiratie genoeg voor kunstenaars om de blik weer richting de sterren te richten. Elektronische muziek was altijd de meest kosmische, geen wonder dus dat uit het post-techno landschap de eerste serieuze pogingen werden ondernomen om een muzikaal antwoord te formuleren over de nieuwe realiteit die ons wacht. Deep Frontiers is techno-voorbij-techno, dansvloer functionaliteit is achterwege gelaten en wat overblijft is een muziek die beweegt tussen een verlangen naar de grootste dromen van weleer (de in de muziek verwerkte radiosignalen van Voyager krijgen hier iets zwaarmoedigs) en zich probeert voor te stellen welke muziek de opening naar nieuwe levensvormen ons gaat brengen. In die zin is Deep Frontiers het ultieme techno album, de verwezenlijking van een collectief project en het startsein van de zwarte diaspora van Detroit.

Lana del Rey – Dead Ocean Songs 
Net voor haar veertigste verjaardag leverde oudgediende (de tijd vliegt) Lana del Rey haar achtste album af waarin ze de tijdsgeest perfect aanvoelt. De basis is nog steeds downtempo, muzikaal minimaler dan ooit, vaak niet meer dan hints van een akoestische gitaar of ambient elektronica. Maar de verloren liefdes lijken geen mannen meer maar een compleet landschap. Dead Ocean Songs is een ode aan een Californië dat definitief is verloren, een spookachtige wereld van zwarte bossen, stinkende mist en lege stranden. Een duistere variant van solarpunk. Prachtige hoes ook met een op het eerste gezicht klassieke foto van nachtelijk Los Angeles waar complete wijken in het duister zijn gehuld.

Diverse Artiesten – Raum 
Het undergroundlabel van het decennium werd in 2021 opgericht in Mannheim als CD-only label. Heel voorspelbaar maakte de compact disc een soort comeback op het moment dat in de Anglo-Saksische markt (en dus meteen gevolgd door Nederland) de cd werd uitgefaseerd. Vanzelfsprekend ontstond er vrijwel direct een run op vintage cd-spelers uit de jaren ‘80. Tweedehands winkels gespecialiseerd in cd’s verschenen in het straatbeeld met de daarbij behorende eindeloze discussie welke generatie cd’s het beste klinken. In dit klimaat kon Raum uitgroeien tot het cultlabel. Met een reeks betaalbare, maar in eerste instantie moeilijk verkrijgbare, releases droegen alle artiesten het puristische DDD-geluid uit. Een ECM voor de 21ste eeuw gericht op post-house electronica die in steeds verschillende ruimtes werd opgenomen om “muziek te laten ademen”. CD-5 een opname van Mann & Burgin aan de rand van de Bodensee waar de Alpen beginnen te glooien wordt over het algemeen als het hoogtepunt gezien van de eerste reeks releases waarvan tien tracks werden verzameld op Raum. Waaronder ook een eenmalige terugkeer van Oval die nog eenmaal hun karakteristieke remix skills van weleer laten horen op ‘Zeit/Raum’. Een muziek met een ongekende diepte.

Fumi Sasaki – 四季 
De drug die dit alles mogelijk maakte kende nog een vreemd effect, namelijk de gewaarwording dat je andere mensen tegenkwam die via het poeder toegang tot het netwerk van tijdlijnen hadden verkregen. Een maakte een blijvende indruk omdat ze naarstig tussen verleden en toekomst bewoog. Later herkende ik haar als de 19-jarige zangeres Fumi Sasaki. Ik heb wel eens overwogen om contact met haar op te nemen en te verifiëren of ze daadwerkelijk dezelfde ervaring heeft gehad, maar ik ben bang dat ik als een online maniak zal klinken. Hoe dan ook, zij zal in 2027 een buitengewone plaat maken met de vertaalde titel Vier seizoenen. Sasaki plaatst zichzelf zelfbewust in de lijn van de grote Japanse dichters uit de middeleeuwen waarvan ze een aantal gedichten op de eerste helft van het album adapteert, begeleid op traditionele instrumenten en natuuropnamen. Op de tweede helft presenteert ze haar eigen teksten in samenwerking met Sachiko M, oudgediende van de Japanse elektronische avant-garde. Het resulteert in een achttal liedjes voor stem en spookachtige machines. Het voorbijgaan van de seizoenen krijgt in de diepe 21ste eeuw een nieuwe uiting van mono no aware. Zal de omgeving van de tempels in Kyoto nog wel rood kleuren in de herfst? Zal de top van Fuji ooit nog wit zijn? “Bloesems in laag licht / Jonge liefde overmand.”

Diverse Artiesten – Heliolatry Vol.1
Solarpunk ontstond in de jaren ‘10 als noodzakelijk subgenre binnen de sciencefiction. Ondanks de -punk in de naam en de interesse in cultuur bleef het lang beperkt tot een literaire en politiek-filosofische stroming. In 2022 was er dan toch de muzikale doorbraak dankzij de dubbele compilatie Heliolatry Vol.1 (in sommige tijdlijnen volgt een tweede deel, in andere niet.) Solarpunk was niet zonder invloed op moderne muziek maar het effect was in eerste instantie te merken in de infrastructuur van bijvoorbeeld groene festivals. Een artistiek statement was noodzakelijk om de cultuur van solarpunk in het collectieve bewustzijn te plaatsen. En de initiatiefnemer binnen Virgin EMI pakte het ambitieus aan door een 14-tal hedendaagse artiesten uit te nodigen voor hun interpretatie van solarpunk (diverse namen als GAS vs Fennesz, Niño de Elche, Ultramarine, Robyn en nieuwelingen als Malakbel, Theo Jackson en Underwater Light.) Op het tweede deel werd een intrigerende inventarisatie presenteert van proto-solarpunk uit de popgeschiedenis in de vorm van remixes en covers van Sun Ra, A.R. Kane, Tim Buckley, Hiroshi Yoshimura, Junior Murvin, Beach Boys, met als klapper de door Paul McCartney opgedoken alternatieve versie van ‘Sun King’. Een routekaart voor de rest van de eeuw.

Augustus Pablo – King Tubby’s Meet Rockers Uptown (Mix It Yourself edition)
Heiligschennis! Vanzelfsprekend. En toch kon ik dit keer de verleiding niet weerstaan (ook omdat mijn oude vertrouwde vinyl-exemplaar wel erg krakerig wordt na al die jaren trouwe dienst.) King Tubby’s Meet Rockers Uptown is het beste dubalbum aller tijden, hoeven we niet meer over te discussiëren. Interessant is wel dat vintage jaren zeventig dub in de tweede helft van de jaren ‘20 weer een comeback maakte die waarschijnlijk is te danken aan de grootschalige legalisatie van cannabis in delen van de wereld (Nederland lijkt in 2032 als een van de laatste Europese landen dan eindelijk overstag te gaan.) Om de vijftigste verjaardag (!) van de plaat de vieren werd een buitengewone virtuele versie samengesteld. De mixer van King Tubby is allang een museumstuk geworden maar werd tot in de details digitaal nagebouwd. Reggae-historici verzamelde het bronmateriaal met veel zorg en dan is het aan de luisteraar zelf om zijn eigen versies te mixen (lezen van de uitgebreide gebruiksaanwijzing is noodzakelijk.) Enig doorzettingsvermogen blijkt nodig om de kunst van het live dubben in de vingers te krijgen, wat soms tot wonderbaarlijke ontdekkingen kan leiden en uiteindelijk zorgt voor een diepere kennis en waardering van dubreggae. Een intrigerend experiment, aangevuld met bijgeleverde remasters, onder andere in nieuwe ruimtelijke mix zoals deze zou hebben geklonken in de studio van King Tubby. Al die mogelijkheden en keuzes, maar zijn mix zal altijd onovertroffen blijven.