Knight of Cups: leven en film in de 21ste eeuw

Het gebeurt niet vaak dat ik de bioscoop uitloop, overmand door een welhaast extatisch gevoel dat ik de wereld met een frisse blik bekijk. Niet toevallig was de laatste keer na The Thin Red Line, Terrence Malicks comebackfilm uit 1998. En nu dus na zijn nieuwste film Knight of Cups. Ik smacht naar een essay als dat van Simon Critchley over The Thin Red Line (al maakt die analyse nog steeds veel duidelijk over de nieuwe film.) Dat zal nog op zich moeten laten wachten. Misschien moet ik het zelf doen, maar iets—behalve tijd—weerhoudt me er vooralsnog van: de persoonlijke reactie op Knight of Cups is precies dat: privé, een individuele taak.

Wat ik er in ieder geval wel over kwijt kan, is dat Knight of Cups heel nu is, in de wijze waarop het sommige vragen over liefde, authenticiteit, relaties, perceptie en kennis stelt. Omdat de film overvloeit met beelden—tijdens het kijken moest ik op een of ander manier aan De Aleph van Borges denken—is het lastig om er grip op te krijgen, maar Malick duikt dapper in de maalstroom van het leven van de 21^ste eeuw waar “niemand meer om realiteit geeft.” Een van de mooiste momenten in de filmgeschiedenis is de aanval door de mist in The Thin Red Line en mist keert terug in Knight of Cups tijdens een desoriënterende clubscène, waardoor ik weet dat Malick precies weet waar het om gaat (dat Burial even later—of eerder—klinkt in een stripclub versterkt dat gevoel alleen maar.)

Daarnaast heeft Knight of Cups de juiste vorm voor een film in 2015. Geen plot, alleen intensiteiten. Naar het schijnt kreeg hoofdpersoon Christian Bale niet eens teksten aangeleverd, hoefde hij alleen maar te reageren. Het maakt ook niet uit, wat personages zeggen wordt vaak naar de achtergrond geduwd om plaats te maken voor de innerlijke monoloog of het web van muziek en geluidseffecten. Want Knight of Cups klinkt magistraal, de geluidswereld van de film vormt al een afzonderlijk meesterwerk. Een laatste gedachte die vooral opkwam tijdens de lange scène op een Hollywoodfeest (met Antonio Banderas in topvorm) is hoe het toch mogelijk is dat Malick zulke films voor elkaar krijgt? Is dat een nostalgie naar het avontuurlijke Hollywood van de jaren zeventig, waar Malick maar twee films maakte? Want het lijkt het er op dat acteurs (met het bijbehorende geld) in de rij staan om in zijn films te mogen spelen, alsof in een vreemd ritueel Hollywood zich door de films van Malick reinigt van de zonden, de geestdodende rotzooi, die het produceert.

Literatuur in de 21ste eeuw?

Bret Easton Ellis had onlangs de auteur David Shields te gast in zijn podcast en het werd een zeer interessant gesprek over de roman in de 21ste eeuw. Shields neemt een zeer uitgesproken stelling in dat de literaire vorm zich moet aanpassen aan de technologische maatschappij en dat teveel romanschrijvers nog een 19de eeuwse vorm hanteren die krachteloos en absurd is (wat Ballard in wezen al in de jaren zestig propageerde.) Ellis gaat er een eind in mee, al heeft hij nog respect voor Bruce Wagner en Jonathan Franzen. Ik moet toegeven dat het ongeduld van Shields erg verfrissend is. De hoogste tijd om zijn Reality Hunger: A Manifesto te gaan lezen. In het gesprek hoort Shields Ellis uit met een paar namen van schrijvers (bijna allemaal vrouwen) die ik nog moet opschrijven, maar die ongetwijfeld interessant werk presenteren (de enige die ik heb onthouden is Selected Tweets van Tao Lin & Mira Gonzalez.*) Het is in ieder geval prettig om iemand tegen te komen die een uitweg probeert te formuleren voor een probleem waar ik zelf al een tijd mee worstel en dat zich manifesteert in een psychische blokkade wanneer het aankomt op het schrijven van fictie met de conventies die hiervoor nog gelden (alleen al de geestdodende "tenniswedstrijd" die dialogen vormen).

De podcast is hier te beluisteren. Wie de recente (en niet geheel onterechte) kritiek van Ellis op de heiligverklaring van David Foster Wallace heeft gelezen, kan de eerste 10-15 minuten overslaan want dat is de introductie van deze aflevering.

* Wat me er aan herinnerde dat een van de interessantste literaire teksten die ik de laatste jaren heb gelezen de verzameling tweets was van Bret Easton Ellis, waarin hij in een vlaag van inspiratie speelde met een vervolg op American Psycho en de ideeën hierover direct met zijn volgers deelde. Zo goed dat het daadwerkelijke boek niet eens meer geschreven hoefde te worden (realiseerde Ellis zich ook.) 

Techno als Klassieke Muziek

 
Onlangs trad techno-dj Jeff Mills samen met het Noord Nederland orkest op in het Concertgebouw Amsterdam. En daarmee werd iets sneller dan ik had verwacht mijn visioen van techno in concertzalen gerealiseerd. Ik ken iemand die erbij was en die vond het geweldig. En de muziek van Underground Resistance kent zonder twijfel romantische invloeden. Maar ik kan het niet anders zien als een stap terug, dezelfde valkuil waar progrock intrapte door de status/grandeur van klassieke muziek te ambiëren. Het beeld dat ik ooit voor ogen had was van een concertgebouw vol oude ravers die luisteren naar techno, zonder de aanwezigheid van een orkest. Ik zag een grijsharige Carl Craig voor me die met machines Landcruising opnieuw interpreteert (Hawtin heeft met Ex in het Guggenheim een eerste stap richting dit model gezet.) Los van de sensuele ervaring om een keer techno te horen zoals gespeeld op akoestische instrumenten, kan ik geen enkele esthetische reden bedenken waarom dit een positieve ervaring is. De hele structuur, de betekenissen, zijn gericht op terugkijken, op een volstrekt vastgelegde cultuur, de zegen van het instituut. En geen enkele injectie van millsiaans futurisme gaat daar verandering in brengen. Je wilt ook niet dat een orkest de Blade Runner soundtrack uitvoert, je wilt een nieuwe film zien met een soundtrack die even radicaal is als die van Blade Runner.

Niet dat het samenwerken met klassiek getrainde musici totaal vruchteloos hoeft te zijn. Zie Aphex Twin en Krzysztof Penderecki:

 

Maar zelfs hier vraag ik me af hoeveel Aphex Twin daadwerkelijk toevoegt. Het is de muziek van Penderecki, als dwingende basis, die nog steeds fris klinkt (en in die zin zou techno dit kunnen mijnen voor ideeën.)

Een Nieuw Communisme?

Een scherpe Slavoj Žižek is de beste Žižek (kortom hij wordt niet afgeleid door gegoochel met films.) ‘The Non-Existence of Norway’ in London Review of Books heeft niet alleen een prachtige titel (hij wordt op wrange wijze uitgelegd) en een paar typisch žižekiaanse observaties (“To paraphrase Stalin, they are both worse.”) maar analyseert het huidige vluchtelingenprobleem op systematische wijze:

The new slavery is not confined to the suburbs of Shanghai, or Dubai, or Qatar. It is in our midst; we just don’t see it, or pretend not to see it. Sweated labour is a structural necessity of today’s global capitalism. Many of the refugees entering Europe will become part of its growing precarious workforce, in many cases at the expense of local workers, who react to the threat by joining the latest wave of anti-immigrant populism.

En hij durft daardoor met vergaande oplossingen te komen. De aflsuitende weet Žižek toch mee te verrassen. Wie weet? De diagnose is denk ik onvermijdelijk, maar het label voor de kuur moet nog aan gewerkt worden (het is toch het politieke equivalent van Buckler.) Los van het feit dat het neoliberale systeem zo strak in de sociale realiteit is vervlochten dat alleen een alexandriaanse hakbeweging het nog kan slechten. Aangezien het tijdperk van leiders met de toevoeging “de Grote” allang achter ons ligt, zal de scheur alleen door rampspoed teweeg gebracht kunnen worden. Op ruïnes groeien ook bloemen.

Een esthetische doorbraak?

Tijd om dit blog op te doeken? De gedachte flitste toch even door mijn hoofd toen ik het bericht las dat Rebekha Marine, een model met een arm-prothese, volgende week meeloopt tijdens de New York Fashion Week. In zekere zin geen complete verrassing, Helmut Newton heeft dit in wezen al jaren geleden voorspeld, maar dat was nog in zijn hoogst persoonlijke laboratorium van de fantasie. Dit lijkt een kleine maar belangrijke stap waar cyborg-theoretici lang van hebben gedroomd, een breuk met het natuurlijke lichaam, een opening naar een nieuwe esthetiek. Met een "verborgen" betekenislaag, want als ik me niet vergis (en gezien het werk van Newton, Ballard en Cronenberg hoeft het niet te verbazen) kanaliseert het een van fetisjen waar men bij voorkeur over zwijgt. Heel goed, het is de hoogste tijd om de dam waarmee het onderbewustzijn is gevangen weer te openen en het uitgedroogde landschap van het gedisciplineerde ego, met zijn frustraties, paranoia en beperkingen, te overspoelen. .