Waar zijn openingen mogelijk?

Goed, we zijn geïnteresseerd in verandering en vernieuwing maar laten we eens verkennen waar openingen mogelijk zijn. Uit welke componenten bestaat muziek?

- Geluidsfrequenties. Een spectrum aan mogelijke geluidstrillingen.
- Het oor, dat bepaalde limieten kent om geluidtrillingen om te zetten in:
- Mentale concepten, onder te verdelen in die van muzikant en luisteraar.
- Muziektechnologie.

De eerste twee zijn eindig (ik laat even cyborgachtige verbeteringen van het gehoor buiten beschouwing, maar het is niet ondenkbaar dat het gehoor in de toekomst zal veranderen). Mentale concepten zouden in principe oneindig kunnen zijn*. Op het gebied van muziektechnologie zou genoeg innovatie mogelijk moeten zijn. In die zin lijkt er genoeg ruimte voor vernieuwing. Waarschijnlijk is op het moment muziektechnologie in een fase beland waarin innovatie zich richt op gebruikersgemak voor de muzikant in plaats van een zoektocht naar daadwerkelijke nieuwe manieren om muziek te produceren (uiteindelijk niets anders dan atomen lanceren die mentale effecten produceren.)

Hier kun je nog de begrenzingen van het veld “muziek” aan toevoegen zoals het op dit moment er voor staat. De limieten extreem hard en zacht zijn bijvoorbeeld definitief verkend met liveoptredens van Merzbow, My Bloody Valentine, Coil en Swans waar effecten optreden die gevaarlijk zijn voor het lichaam. Aan de andere kant heeft John Cage met 4’33 het uiterste van stilte bereikt. Met de lengte van muziekstukken zijn uitersten verkent van extreme kort (Napalm Death) tot extreem lang in de vorm van ‘Vexations’ van Erik Satie. Met deze coördinaten moet muziek het op dit moment doen. Met de vraag of deze limieten definitief zijn begint verdere speculatie. In eerste instantie lijkt het meeste potentieel zich in de perceptie te bevinden, de mogelijkheden van synesthesie waardoor muziek een nieuwe diepte krijgt (een nieuwe dimensie zo je wilt.) Zoals altijd is dit idee al in sciencefiction bedacht, specifiek Philip K. Dicks We Can Build You (1972) waar orgels direct op het bewustzijn inwerken. Ik heb hier drugs buiten beschouwing gelaten omdat het al een tijd als een cliché voor muzikale vernieuwing geldt dat nieuwe drugs alles op magische wijze in beweging zetten. Maar mentale concepten staan natuurlijk wel onder invloed van breinchemie. Overigens lijkt op dat gebied de innovatie ook al een tijd stil te staan.

* Oneindig klinkt intimiderend, wellicht is het voor muziek interessant om een bepaalde begrenzing te gebruiken om mentale concepten mee te veranderen, bijvoorbeeld de structuur van het liedje. Het lied wordt vaak gehanteerd als conservatieve vorm, wat vreemd is omdat de menselijke stem zoveel potentieel heeft. Dat zou het uitnodigend moeten maken om er mee te experimenteren. James Blake is een goed voorbeeld (al kan ik zijn stem en welhaast obsessieve Droopy-imago niet uitstaan), The Knife vanzelfsprekend, Karl Hyde mogelijk.

After Neoliberalism?

This is no time for simple retreat. What is required is a renewed sense of being on the side of the future, not stuck in the dugouts of the past. We must admit that the old forms of the welfare state proved insufficient. But we must stubbornly defend the principles on which it was founded – redistribution, egalitarianism, collective provision, democratic accountability and participation, the right to education and healthcare – and find new ways in which they can be institutionalised and expressed. All of us who oppose the current direction, whether from inside or outside party politics or other organisations, must invent. We must set about disrupting the current common sense, challenging the assumptions that organise our 21st-century political discourse. We hope our manifesto will open a dialogue with a new generation shaped by different political experiences. This is a moment for challenging, not adapting to, neoliberalism's new reality, and for making a leap.

...en esthetisch discours zou ik daar, haast vanzelfsprekend, aan willen toevoegen. Stuart Hall (oude naam uit de studietijd, Resistance Through Rituals is een sociologische klassieker) kondigt een nieuw manifest aan dat in delen gaat verschijnen. We zullen zien maar het is al een opluchting om een culturele theoreticus de term 'toekomst' zo expliciet te zien gebruiken.

Realiteitseffecten

Hoorde 'Mutant Jazz' van T-Power toevallig langskomen in een junglemix uit 1996 (waar hij al werd aangekondigd als een classic, terwijl het nummer een jaar daarvoor was uitgebracht, een jaar in jungle was destijds gelijk aan tien jaar normale muziektijd). Blijft een geweldig track, 90s in optima forma door de manier waarop dat lome begin transformeert. Op [1:33] gebeurt iets wat ik een realiteitseffect zou willen noemen, een moment in muziek dat de luisteraar op het verkeerde been zet als een breuk in de realiteit of een sprong naar een andere realiteit. Je wordt in het moment gezogen*. Jungle zat een tijd lang vol dit soort vreemde momenten waar welhaast met geluid werd gekneed, maar je kunt het ook in techno, hiphop, jazz, rock horen maar ik ben het zelden in recente muziek tegengekomen (Villalobos op ‘Ferenc’ kan ik zo snel op komen.) Het is zeker niet dé reden waarom ik graag naar muziek luister maar wel een van de grootste plezieren in muziek. Vraag is dan: is het moeilijker om met de huidige technologie om dit soort effecten te produceren of is het creatieve onkunde?

*Overigens tot gisteren dacht ik altijd dat de sample zei “The white man’s got a gun.” Blijkt “…a god complex” te zijn, sample van The Last Poets.

De irritatie van een jonge generatie

Interessante uitspraak van Timothy J. Fairplay, waarvan de defensieve toon me al een paar keer eerder is opgevallen bij jonge muzikanten.

I don't know why everyone is so bothered about if music is 'new' or 'retro'. Much 'new' Techno sounds exactly like old Techno but made with laptops, any difference in the sound are nothing to do with the content or intentions of the artist. Before mass media folk musicians played the same 'standards' for hundreds - thousands of years without worrying about being 'cutting edge' or if what they were doing had been 'done before'.

Ik kreeg er eerlijk gezegd het “jij gaat over de retro-lijn heen” gevoel van maar toch geluisterd om te kijken of je met die houding bevreemdende muziek kan maken (of draaien in dit geval). Blijkt een uitstekende en originele mix, vreemd genoeg. Dus ik snap die defensieve houding niet zo, behalve dat het irritant zal zijn dat je van ouderen steeds moet horen "is al gedaan, man". Er bestaat, vermoed ik, in bepaalde genres een soort futurisme-door-retro uitweg. Als je bijvoorbeeld bepaalde sequencers of synthesizers gebruikt krijg je een bepaald effect dat automatisch herinneringen ontsluit aan futuristische films (een beetje wat Beyond the Black Rainbow ook voor elkaar krijgt). Vervolgens kun je discussiëren of dit een aparte vorm van retromania is of muziek die nog vol mogelijkheden zit. Het is overigens zo dat een bepaalde vorm van techno inderdaad af is en dat is niet erg. Iron Maiden bijvoorbeeld, een persoonlijke favoriet, hoeft ook nooit te veranderen, liever niet zelfs. Maar krijg je op deze manier niet een stapeling van muziek die niet meer hoeft te veranderen? Techno zit voor een groot gedeelte gevangen in een technologische verzadiging die gedicteerd wordt door regels: de analoge setup (met de drie Rolands) of de digitale setup (VST die teveel voorkauwt). Wat overigens niet problematisch hoeft te zijn maar het vergt een expliciete auteur-aanpak om die verzadiging te ontstijgen (reden waarom Ricardo Villalobos met zijn typische mengsel van charisma en nieuwsgierigheid altijd blijft verrassen.)

Terug naar de kosmos?

Dit is goed nieuws:

“In the 21st century, Russia should preserve its status of the leading space power. Therefore, the development of our space capabilities is set to be the top priority of state policy. Our attention to this industry will be increasing,” Russian President Vladimir Putin said. Putin said that by 2020, the Russian government is planning to allocate some 1.6 trillion rubles (about $52 billion) to the national space industry.

Waarom? Omdat een serieuze kans op de verkenning van de ruimte een radicale verlegging van de collectieve blik vergt. Wat exact eerst komt weet ik niet, maar het helpt als een deel van de economie zich verplaatst richting de ruimtevaart (in plaats van, oh ik weet niet, rotzooi als drones, straaljagers, clusterbommen etc.) Putin is natuurlijk fouter-dan-fout maar deze stap is noodzakelijk om de Amerikanen eens wakker te schudden. Die kunnen het toch niet hebben dat ze ergens minder succesvol in zijn en zo heb je binnen de kortste keer een nieuwe Race naar de Ruimte. Ongetwijfeld in de eerste plaats met het oog op grondstoffen, militaire onzin en nationale eer maar dat maakt uiteindelijk niet uit. Het gaat om een omslag van een cultuur naar buiten toe...ambitie...dromen.

Dansen zonder ritme

But it is dub, and what's at work is the old dub trick of suggesting what's not there, what's been dispensed with. I imagine that, at some point in the future it will be possible to dance quickly and furiously to "World of Echo", once the rust-marks of the beat-grid have made a sufficiently inedible mark on the folk-memory, enabling the listener to refer to his ancient insticts to know what to do with his feet.

David Stubbs (1987) in heruitgave Arthur Russell - World of Echo

Het Grote Plaatje

Het enige echte nihilisme (met tegen het einde, als ze echt los gaan, toch nog een uitweg?)

Een lijn in het verleden trekken

Ik speel voor de conclusie van De Toekomst Hervonden, waar ik natuurlijk met “hoe nu verder?” ideeën moet gaan strooien, met een voorstel van een nullijn voor muziek die geïnspireerd is op het verleden. Een individueel ethos waarmee je als luisteraar (muzikant zou helemaal mooi zijn) voor jezelf zegt: “Nu is het genoeg, tot hier en niet verder, verzin iets nieuws.” Onbewust doe ik het zelf al. Om een willekeurig recent voorbeeld te noemen: Jacco Gardner. Heb geen noot van zijn muziek gehoord want over zijn invloeden en hermetische muziekwereld lezen zegt mij al genoeg.

Maar het daar bewust keuzes in maken heeft een paar problematische aspecten, los van het feit dat het iets dictatoriaals heeft (zie het daarom als een gedachte-experiment.) Allereerst: waar trek je de lijn? Complete simulacra van een tijdperk zijn een makkelijk taboe. Maar moet je bijvoorbeeld een jaar als scheidslijn aanwijzen? Mag muziek niet klinken als voor 1987? 1981? 1977? Zelf vind ik dat 1977 goed voelt maar al die opgewarmde post-punk zooi zou eigenlijk ook niet meer gemaakt moeten worden. En verschilt het per genre? Niemand haalt het immers in zijn hoofd om nog dixieland te maken (zei hij vol goede moed, hoewel The Bryan Ferry Orchestra gevaarlijk dicht in de buurt komt, en zelfs dat heeft een vreemde charme, bovendien de man is inmiddels bejaard), geen jonge Jamaicaan maakt nog dub in de jaren ’70 stijl, hetzelfde geldt voor jonge rappers die niet teruggrijpen op ‘Rock The Bells’ Dat laatste kan nog gebeuren, maar misschien was Jay-Z te dwingend met zijn ’99 Problems’ om daar nog verder op te borduren. Trouwens is dat wel hoe je een ode moet doseren, eenmalig, het is gehoord, knap gedaan, nu weer voorjekijkendoorlopen.

 Nu ik er over nadenk, even kort door de bocht: is retromania eigenlijk een blank probleem? En nog een: irriteert retromania vooral als een jongere generatie slaafs oude modellen volgt?

Een stap terug om vooruit te gaan

"Today, electronic music is made in airports and hotel rooms, by DJs traveling. It has a sense of movement, maybe, but it’s not the same vibe as going into these studios that contain specific things."

In twee zinnen snijdt Thomas Bangalter een onderbelicht probleem aan. Het gebrek aan ambacht maar ook lucht, iets tastbaars, in veel hedendaagse muziek. Ik ben de laatste tijd bezig om een van mijn dochters de beginselen van MIDI bij te brengen en het verbaasde me hoeveel geluiden (hoeveel complete drumkits alleen al) vanaf het begin tot je beschikking staan. Een vermoeden dat muziek heel eenvoudig gereduceerd wordt tot het leggen van een puzzel. In die zin moet je je afvragen in welke mate een paar varianten van de virtuele studio het creatieve proces overheersen en sturen. Het zou in ieder geval de eenvormigheid van veel dansmuziek op het moment grotendeels kunnen verklaren. Nu begrijp ik Nile Rodgers' opmerking "It's like they went back to go forward" ook beter. Het lijkt er op dat Daft Punk een ontsnapping uit een doodlopende weg hebben gevonden en dat zal een van de de interessante bijeffecten van Random Access Memories zijn: kijken hoe andere artiesten hier op reageren.

Synergie

Retromania voelt soms als een krachtveld waar niemand aan kan ontsnappen. Daarom is 2013 een fascinerend muzikaal jaar. Met releases van My Bloody Valentine, Autechre, The Knife en Daft Punk (waarschijnlijk ook nog eens Boards of Canada) lijken de planeten zich als het ware op een lijn te bevinden*. Vier Grote Platen zou toch genoeg moeten zijn om collectief een bepaalde culturele kracht te genereren, een zeker enthousiasme. En zo niet kan men serieus gaan nadenken over een alternatieve hypothese waar retromania niets met de kwaliteit van de muziek te maken heeft maar andere factoren ons vastpinnen aan het verleden.

Ik heb 'Wanneer je wakker wordt en echt niet meer in een droom leeft' (beter bekend als het beruchte 'Einde van Popmuziek' essay) enigszins herschreven voor De Toekomst Hervonden en heb o.a. dit toegevoegd over de rol van de criticus ten opzichte van mogelijke Grote Platen:

"Een gevaarlijk bijverschijnsel is dat een soort theoretisch narcisme de kritische popjournalistiek infecteert. Gedreven door een modernistische houding wenst men een nieuw geluid, een uitweg uit de verstikking van retro maar wordt de criticus op het moment dat een potentiële opening zich aankondigt, een mogelijke Grote Plaat verschijnt (de release van My Bloody Valentine’s mbv is het sleutelmoment), door een angst bevangen. Wellicht geïntimideerd door de online storm van aandacht die een plaat overlaadt met (vluchtige) betekenis gaat men overcompenseren, afstand bewaren en op even overhaaste wijze concluderen dat ook deze plaat niet aan retromania kan ontsnappen alsof men niet kan accepteren dat er bressen in een betoog worden geslagen. Aan de andere kant kan een Grote Plaat waarschijnlijk niet voldoen aan overtrokken verwachtingen, zal het grote gebaar nooit alleen de totale inertie van retromania kunnen oplossen. Maar de popkritiek kan zich niet veroorloven om dit laatste te geloven, het moet compulsief enthousiasmeren of verdwijnen."

 
* Wellicht zou je nog teleurgesteld kunnen zijn dat het veteranen zijn die weer de boel in beweging zetten en dus vanuit hun eigen gevestigde ideeën verder werken. Dit in tegenstelling tot een volkomen onbekende jonge artiest die  met de vuist op tafel slaat (en het natuurlijk ook muzikaal waarmaakt.)

Jeff Mills: futurist

Soms heb ik het idee dat "we" Jeff Mills in de steek hebben gelaten. Een soort vloek van gewenning. De man is gewoon stug op de ouderwetse manier door gegaan met het muzikaal verkennen van de toekomst. Hier een mysterieuze samenwerking met Heleen Blanken. Het Axisrecords kanaal op YouTube herbergt trouwens een schatkist aan futuristische beelden.

Synthesizer soundtracks

Ik heb nooit begrepen waarom soundtracks van films over het algemeen zo conservatief zijn. Heeft dat te maken met vakbonden? Een vastgesteld quotum filmmuziek dat gespeeld moet worden door een compleet orkest? De vraag waarom pure elektronische soundtracks zo weinig voorkomen terwijl muziek toch al een tijd voor een groot deel elektronisch is houdt me weer bezig sinds ik Beyond The Black Rainbow (2010) zag, een intrigerende Canadese cultfilm die teruggrijpt op het rare mengsel van horrorpulp en avant-garde dat eind jaren zeventig/begin jaren tachtig ontstond. Beyond The Black Rainbow is een ode aan die films en speelt zich tegelijkertijd af in de jaren tachtig. Naast geweldig kleurgebruik en special effects heeft de film een opvallende soundtrack die een hypnotiserend effect veroorzaakt. Hier een mooi voorbeeld:

Blijkbaar is het grijpen naar de synthesizer nog steeds een keuze die je maakt om het budget laag te houden, zoals John Carpenter met zijn beste werk deed. Dat de soundtrack zo opvalt betekent dat er weinig vooruitgang op dat gebied heeft plaatsgevonden, een enkele Aziatische film daargelaten en Daft Punks Tron: Legacy natuurlijk (een vreemde uitzondering in Hollywood, maar blijkbaar vond men het bij Disney belangrijk om ook op muzikaal niveau een bepaalde continuïteit te behouden met de originele film.) Maar iemand als Carl Craig leek mij altijd klaar om muziek voor films te maken. Voor een idee hoe dat zou klinken: kijk nog eens naar de openingsscène van Mulholland Drive (2001):

In ieder geval een artiest heeft die connectie ook gemaakt. Check de opening van Agoria's uitstekende Cute & Cult mixalbum uit 2006 waar het 'Love Theme' van Mulholland Drive over gaat in Carl Craigs 'Experimento'.

Pharell over Daft Punk

"They're not bound by time and space". Ah, wat een opluchting dat er nog artiesten zijn die aan mystificatie doen. Dat idee van een parallelle jaren 70/80 is ook cool maar dat heeft hij van mij geleend. Geen probleem verder, hij is een Stereolab fan.

Maar een vreemd effect. Dat gitaarloopje van Nile Rodgers heeft al een aura, alsof het oud is en allerlei herinneringen activeert. Herinneringen die verder reiken dat de originele Saturday Night Live teaser of het briljante gebruik in de Suit and Tie mash-up (alhoewel het daar wel gedeeltelijk aan is gelieerd.) Echo's natuurlijk van zijn werk voor Chic en Sister Sledge (let op die piano) maar ook talloze jaren '80 platen. Een soort samenpersen van associaties tot iets heel krachtigs.

 Legendarische NME voorkant met LFO. 1991, als ik me goed herinner. Dacht toen nog zoiets van "nou, nou, jongens is dat echt nodig?" Maar soms moet je inderdaad een statement maken.

Alles wat je over de toekomst van muziek hoort te weten

Het is natuurlijk excessief. Alsof een nieuwe zon de complete horizon inneemt. Zoveel tracks, zoveel pure genialiteit. De Extended Live Radio Broadcast van Autechre: deel 1 en deel 2. Hoe verder we de 21ste eeuw in bewegen hoe meer ik het gevoel krijg dat we ergens een afslag hebben gemist.
Bijna alle tracks hier klinken fris, zijn klaar om te vertakken in nieuwe paden richting de toekomst.

Voor altijd modern?

Sinds deze korte film vraag ik me af waarom de muziek van Spacemen 3 zo modern is, onaangetast door de tijd. De twee gebruikte fragmenten zijn van Playing With Fire uit 1989 maar dat jaartal zegt niets. Was dat omdat de groep destijds al buiten de tijd stond, in de zin van retro, met hun Stooges, Sun Ra,Suicide invloeden? In de bovenstaande video (wat een ouderwets woord begint dat trouwens te worden) krijgt de muziek dankzij de Ballardiaanse viaducten en strakke pakken van Dior natuurlijk een extra modernistische kracht. Maar dan nog vermoed ik dat er meer aan de hand is in de muziek zelf (herhaling? Gebruik van ruimte?) dat zeer gunstig uitpakt.

De term kapitalistisch realisme kent in bepaalde kringen een zekere populariteit. Die term wordt gebruikt als een uitwerking van de consequenties van het Thatcheriaanse "er is geen alternatief" maar ik lees hem opeens op een andere manier: het onpsychedelische moment waar we ons nu in bevinden, een drooglegging van de geest, waar alleen nog ego heerst. Wellicht dat Spacemen 3 daarom zo fris klinkt.

Schoenen voor de toekomst

Ze doen hun best in de modewereld. Vijf anti-retro schoenmodellen. De mocassins van Margiela zijn eigenlijk het enige paar dat ik mezelf zie dragen.

Pretentie

Helaas is de term pretentieus als negatieve kwalificatie alweer ingezet om Shaking The Habitual, het nieuwe dubbelalbum van The Knife te omschrijven. Helaas, omdat pretentie natuurlijk precies nodig is in tijden van retromania. Het negatieve gebruik van pretentie komt altijd kleinburgerlijk op mij over, alsof de buurman zijn struiken 2 centimeter te hoog heeft laten groeien.

Ik heb zelf het album nog maar een keer beluisterd, het is een hele zit, maar de ambitie alleen al bevalt me zeer. Zelf een mening vormen? Je kan op theknife.net alvast het hele album beluisteren.

En een intrigerend interview:

"Yes, music can be so meaningless."

Ambitie circa 1959

Kijk, dat is een titel.

Introductie

Dit is de weblog bij het gelijknamige manifest De Toekomst Hervonden (werk in uitvoering). Tijdens het schrijven is mij opgevallen hoeveel materiaal rond de tekst zelf circuleert. Teksten natuurlijk maar ook video's, presentaties, animaties, etc. waarvan sommigen in het notenapparaat zullen terechtkomen en anderen niet ondanks hun indirecte bijdrage aan de tekst. Op deze plek kunnen dan links, korte gedachten, inspiratiebronnen, noten en ander materiaal worden verzameld die op een of andere manier verbonden zijn met het onderwerp.

De Toekomst Hervonden handelt over de mogelijkheden om de blik van onze cultuur weer te richten op morgen. Het probeert uitwegen te vinden voor de schijnbaar collectieve obsessie met het verleden die een verstikkende werking heeft, niet alleen op creativiteit maar ook op een breder maatschappelijk niveau.

Tomorrow is the question.