De geïsoleerde vampier luistert ook naar muziek

When I was a younger man, art was a lonely thing. No galleries, no collectors, no critics, no money. Yet, it was a golden age, for we all had nothing to lose and a vision to gain.

Mark Rothko 

Only Lovers Left Alive (2013) was de laatste film die ik in de bioscoop zag voordat deze werd opgeofferd aan een soort pseudo-lockdown. Zes maanden later zijn de bioscopen en andere culturele instellingen nog steeds niet heropend terwijl ze de meest effectieve coronamaatregelen hadden ingesteld (behalve de bespottelijke regel uit de koker van Polder Lysenko dat je bij je zitplaats aangekomen wel het mondkapje mocht afdoen.) Omdat ik de sluiting zag aankomen was het een zelfbewust afscheid, met per ongeluk precies de juiste film. Want deze vampierfilm van Jim Jarmusch gaat over het einde van een tijdperk, de neergang van de kunstenaar, de definitieve afsluiting van de renaissance. Dit proces is al lang geleden ingezet, maar de film werd extra beladen tijdens een pandemie waarin de laatste sporen van de kunstenaar als aristocraat of outsider worden uitgewist zodat alleen nog de kunstenaar als ondernemer overblijft. De melancholie van muzikant-vampier Adam, kluizenaar in de spookstad Detroit, is op deze manier zeer inleefbaar. Zoals eerder opgemerkt gaat corona geen breuk veroorzaken met het neoliberalisme. Het zal waarschijnlijk nog steviger in het zadel komen te zitten. Wat in Nederland overblijft is een kunstloos complex van bedrijfshallen, eindeloos verschuiven van containers, files, te dure steden die weer overspoeld worden door toeristen die dezelfde winkels bezoeken die in hun eigen woonplaats staan.

Jarmusch is een meester van de film waarin weinig lijkt te gebeuren. Maar dat is schijn. Veel vindt op een associatief niveau plaats. Het bloed is hier een pharmakon waar de kunstenaar niet zonder kan leven. Hoe het exact is gebeurd blijft vooralsnog onduidelijk maar in de 21ste eeuw lijkt inderdaad de relatie tussen drugs en kunst te zijn verbroken. Zonder dat er minder drugs worden gebruikt heeft het Californië van de zelfpresentatie, de verkoop van jezelf als geslaagd, vrolijk en gezond project diep wortel geschoten. Alles wat men met drugs kon associëren, de rafelranden van de stad, het schaduwbestaan van het nachtleven, de achteloze bohemien, de poststructuralistische breinkrakers, de kennis, verwonding en verdoving van lichaam en geest lijkt uit de samenleving verbannen. Het is niet meer dan nog een consumptiekeuze, een ander soort terrasje. Jarmusch lijkt te suggereren dat, net als de vampier, hasj en opium eerder deden, nog een authentieke kunst uit de Oriënt kan verschijnen zoals deze wordt belichaamd door de sensualiteit van Yasmine Hamdan. Al ben ik pessimistisch, alles is al overal en lijkt daarom geen gewicht te bezitten. Er is alleen nog individueel genot, een kleine openbaring zonder verdere consequentie. 

Wat mij eindelijk brengt bij de ware aanleiding voor deze bespiegelingen. Toen de aftiteling verscheen besefte ik hoe belangrijk het was geweest om de film in de bioscoop te zien omdat het juist de ervaring van de muziek, zo centraal in Only Lovers Left Alive, volledig tot zijn recht liet komen. Teleurgesteld moest ik de dag daarna vaststellen dat de soundtrack al een tijd niet verkrijgbaar was. Jarmusch besteedt altijd veel zorg aan muziek, wat al eerder resulteerde in vooruitstrevende soundtracks, met name Dead Man (1995) van Neil Young, waar destijds wat lacherig over werd gedaan maar door Earth op magistrale wijze verder is uitgewerkt en de drie afrofuturistische autoritten in Ghost Dog: The Way of the Samurai (1999) waar Forest Withaker geconcentreerd naar dub, freejazz en Killah Priest luistert. Hier creëert zijn eigen band SQÜRL in samenwerking met luitspeler Jozef van Wissem een soort renaissance doommetal die perfect de lome schaduwsfeer van de film—tussen opiumroes en nostalgische dagdroom in—complementeert. Vaak verlang je wat je niet kunt krijgen en soms lacht het lot je toe. Inderdaad, de soundtrack van Only Lovers Left Alive is opnieuw uitgebracht, op dubbel-LP voor degene die van mooie hoezen houdt en graag regelmatig de benen strekt of stemmig digi-pack voor de vampier die niet bang is voor het digitale. Perfecte muziek voor overpeinzingen tijdens deze bloedeloze dagen.