Vrouwelijk Ballardisme

  

Toen ik over Loose Talk, het nieuwe album van Bryan Ferry, las, was ik meteen geïntrigeerd. Want hij zingt er zelf niet op. Ferry verzorgt de muziek voor de stem van kunstenares Amelia Barratt die haar teksten voordraagt in plaats van zingt. Dat werkt goed, al dacht ik in eerste instantie dat ik het maar een keer zou beluisteren. Toch niet, want ik merk dat de plaat heel goed werkt in treinen en trams, momenten in beweging waar de gedachten vrijelijk verstrooien. Ik ontwaarde al snel Ballardiaanse associaties op Loose Talk (auto’s die zwenken, identieke mannen die uit een taxi stappen, een gevoel van verwondering in de moderne stad) wat op zich vaker is voorgekomen, zeker op de vroege albums van Roxy Music. Wat me meteen deed doorpakken met de vraag: is dit nu een vrouwelijk Ballardisme? Bestaat dat al of moet het verder worden uitgewerkt?

Weigeren terug te kijken

Ik bedacht nog dat Orbital de enige van de Grote Vier van UK techno is die zich heeft gewaagd aan een nostalgische terugblik. Je weet nooit wat de toekomst brengt, maar op het moment verkent Autechre stug nieuwe paden al dan niet als live-act, Aphex Twin blijft in zijn dj-optredens trouw aan rave maar verbouwt dat met allerlei andere elementen tot iets futuristisch en The Black Dog heeft er simpelweg de tijd niet voor aangezien ze in hoog tempo meerdere nieuwe platen uitbrengen, die steeds anders klinken. Niets om je over te schamen, soms is de innovatiepiek kort en hevig. De sequentie van het tweede album (1993) naar Snivilisaton (1994) naar In Sides (1996) vond in drie jaar plaats. Geen artiest heeft meer gedaan om van techno albummuziek te maken waar je thuis naar kunt luisteren, de euforie van rave verplaatst naar het dagelijks leven. Techno met intrigerende concepten en steeds mooiere en complexere melodieën. In Sides voelde destijds al als een afsluiting, de rave-akkoorden die op een gegeven moment in 'The Girl with the Sun in Her Head' opkomen al een groots melancholisch gebaar, terwijl de spiralen van melodieën waarmee de plaat afsluit overduidelijk een definitief statement zijn. Van Orbital kun je daarna niet meer eisen.

Orbital: Twee ervaringen

Bij een avond naar muziek luisteren horen tegenwoordig maar al te vaak lange theoretische bespiegelingen. Orbital in Paradiso dat hun eerste twee albums integraal speelt: wat betekent dat? In eerste instantie had ik, vanwege de nostalgische lading, geen zin. Al liet ik me voor de gezelligheid al snel ompraten. Niet alles hoeft zo zwaar te zijn. Waarom die twijfel? Vanwege de herinneringen vanzelfsprekend en de wetenschap dat wat toen was nooit hetzelfde kan betekenen.

Orbital nu is haast vanzelfsprekend onderhevig aan museificatie: de albums worden netjes in de juiste volgorde gespeeld en er is zelfs een pauze van tien minuten. Het is een concert. Een goed concert met een intrigerende lichtshow en versies die op een prettige manier afwijken van de plaat, maar in plaats van een continue mix werden de tracks steeds tot een einde gebracht zodat een braaf applaus kon worden geincasseerd. Mild observeerde ik: ik luister in de toekomst naar de toekomstmuziek van het verleden. Een geruststellende gedachte.

Wat is nu het verschil van de ervaringen? Orbital nu is te vergelijken met wat Barthes teksten van plezier (plaisir) noemt: “Klassieken, Cultuur (hoe meer cultuur, hoe groter, hoe diverser het plezier). Intelligentie. Ironie. Fijnzinnigheid. Euforie. Meesterschap. Veiligheid: levenskunst.” De muziek van Orbital is nu omgeven van kennis, onderdeel van een hiërarchie van smaak en een hele geschiedenis. Orbital in de Melkweg in 1992 was naadloos onderdeel van een complete nacht muziek waar bijna geen verschil was met wat de dj’s eromheen draaiden. Een continu ontdekking van het onbekende, gedreven door nieuwsgierigheid, het lichaam dat zich compleet overgeeft aan muziek, zonder vragen, zonder twijfel. Twee jaar later in Paradiso speelden ze in het midden van de zaal op een stellage zodat ze onderdeel waren van de dansvloer waarbij het publiek massaal onder invloed was. Een samensmelting van artiest en danser. De muziekervaring is dan te vergelijken met Barthes’ teksten van genot (jouissance): “Het plezier in brokken, de taal in brokken, de cultuur in brokken (…) Alles wordt ineens meegesleept.”

Kortom, een onvergelijkbare ervaring. En toch, in een flits tijdens ‘Remind’ wanneer ik mijn ogen sluit en de lichten alles wit laten exploderen terwijl het ritme een tunnel suggereert en de bliepjes alles lijken over te nemen, voel ik even dat moment, van overdaad en weldadige kalmte...een leegte waarin twee tijdperken overlappen.

De 60 euro reissue

Ik keek laatst met enig verlangen uit naar de heruitgave van Dreamfish, een samenwerking tussen ambientgrootheden Pete Namlook en Mixmaster Morris uit 1994. Zoals de laatste jaren gebruikelijk zijn dit soort heruitgaven in prachtig meervoudig vinyl gegoten met als alternatief goedkope digitale files, die al snel vergeten raken op harde schijven of USB-sticks. Na nerveus klikken (de Namlook-reissues zijn elke keer een gelimiteerde oplage) klaar om af te rekenen, keek ik, na het plotseling toevoegen van belasting, verbaasd naar een totaalrekening van 60 euro (of wel, 15 euro per track.) En daar doe ik niet aan mee, hoeveel ik ook van jaren negentig electronica houd. Vanzelfsprekend vind ik het prachtig dat deze muziek levend wordt gehouden maar ik ontwaar een zorgelijke trend waar muziek als object langzaamaan in een luxeartikel veranderd (in dit geval extra ironisch aangezien Namlook naam maakte met een stroom aan goedkope cd-uitgaven.) Wat in wezen oneigenlijk is aan popmuziek. Al hoeft het niet te bevreemden, de LP, de cassette en cd zijn dragers uit een andere mediaconstellatie die hoort in de vorige eeuw. Muziek wordt als populaire cultuur massaal geconsumeerd via digitale kanalen (Spotify, TikTok, YouTube, waarschijnlijk nog steeds Soulseek.) Al het ander is museïficatie, verzamelen en de vorming van alternatieve geschiedenissen. Een niche, die zoals we al hadden geobserveerd met jaren zestig muziek, eindeloos is te objectiveren in boxsets en nog betere mixen. Het mooiste alternatief: de gelukkige (en geduldige) hand van de tweedehands-cd-bakken.

Eola

Een van mijn meest beluisterde albums van de laatste maanden is Dang. Ik kom J. na The Dandy Warhols tegen en al snel informeert hij me dat hij vooral naar Eola luistert. Het soort informatie dat ik graag gebruik en gelukkig onthoud. Blijkt obscuur, hun laatste plaat is uit 2016, die om het nog spannender te maken onmogelijk is te vinden. Minuscule mystificaties die altijd magnetiseren, al bezit de muziek een kracht die je vanaf het eerste moment doet geloven. Heel secuur gebruikt dat laatste woord want Dang is gospel, experimentele, gruizige, ambient gospel die ook heel ingetogen psychedelisch klinkt. The Beach Boys en Spacemen 3 als profeten. Liedjes die bij vlagen bekend voorkomen en covers van Sam Cooke en Blind Willie McTell blijken te zijn. “Alles is populair” is een van mijn sardonische spreekwoorden, maar gelukkig vergis ik me soms, zijn er nog kleine geheimen die zonder de onzichtbare hand van het algoritme worden doorgegeven.

David Lynch 1946 - 2025: De Amerikaanse surrealist

 

Ik heb dit vaker verteld maar het is achteraf gezien een cruciaal moment geweest, samen met Videodrome die ik een jaar later zou zien: als 13-jarige zag ik Dune in de bioscoop, zonder enige bagage over het boek en al helemaal niet met een idee wie de regisseur was (een leeftijd waarop dat soort details nog volstrekt onbelangrijk zijn.) Ik vond het een overweldigende ervaring met bizarre technologieën, vreemde geluiden, buitengewoon sensuele vrouwen en perverse details. Pas rond het verschijnen van Twin Peaks en Blue Velvet, dat ik meteen ging zien, maakte ik de connectie dat dit het werk van dezelfde regisseur was en hoe veel Lynchiaanse details Dune in waren gesmokkeld. Hoe hij dus 40 jaar lang mijn perceptie heeft gevormd. Want Lynch bleef zichzelf ontwikkelen, elke nieuwe film een complexer labyrint, wat uiteindelijk zou pieken met episode 8 van het volstrekt compromisloze derde seizoen van Twin Peaks.

Hij was de grootste Amerikaanse surrealist, een avant-garde kunstenaar die door Mel Brooks Hollywood werd in gesmokkeld. Lynch had een ambivalente relatie met Hollywood, hij was overduidelijk gefascineerd door de grandioze droomfabriek en wist er een niche te veroveren. Zijn naam is allang een bijvoeglijk naamwoord geworden waarmee elke vorm van vreemde duisternis mee wordt omschreven. In die zin was er ook sprake van een symbiotische relatie: acteurs wilde met hem werken en Lynch gaf Hollywood een eigenzinnige toegang tot het Amerikaanse onbewuste dat gemijnd kon worden en in homeopathische doses gebruikt voor andere films. Desondanks koste de financiering van zijn films veel tijd en moeite en werden veel van zijn films vanaf Fire Walk With Me met veel Europese inbreng gecompleteerd. Ik denk dat hij als surrealist uiteindelijk ook meer op waarde werd geschat in Europa.

Dromer van zoveel prachtige (en gewoonweg intens geile) beelden, de duistere gang in Lost Highway (niemand kon zo mooi een personage tegen een donkere achtergrond filmen), de mieren op het oor in Blue Velvet, de sublieme droom van Elephant Man, “Cossacks are in Russia!”, de Poolse realiteit in Inland Empire, de demonische lach van Laura Palmer in Fire Walk With Me, een willekeurig moment in Eraserhead en misschien mijn favoriet Robert Forster in Mulholland Drive die bij een plaats delict zich omdraait en een moment lang naar een lichtstreep kijkt in nachtelijk Los Angeles alsof daar een aanwijzing is te vinden. Ongetwijfeld, op zijn eigen manier, op weg naar een nieuwe droom.

Welke jaren tachtig?

Voor de tweede keer naar een jaren tachtig-feest geweest. Gezellig en in het begin het onmiskenbare gevoel dat je op een schoolfeest ben beland maar iedereen is oud geworden. Nu al ontwaar je de contouren van een soort canon, een verzameling platen die het idee van de jaren tachtig definiëren. Een deel is de pure pop jaren tachtig, het beste wat de top-40 in die periode had te bieden. Dit werd in de grote zaal van Paradiso gedraaid voor een publiek dat hoofdzakelijk nog lang niet geboren was toen het hits waren, de grotendeels niet eens waren geboren toen Discovery uitkwam (culturele tijddilatatie wordt heel tastbaar wanneer je voorstelt dat we in 1985 uit ons dak zouden gaan op muziek rond 1945.) Een ander deel, heel symbolisch in de kelder te vinden, is gemarkeerd als new wave, wat men in het Verenigd Koninkrijk wel indie disco noemt, een losse verzameling dansbare alternatieve muziek (indie, gothic, ska) met als kroonjuweel ‘Just Like Heaven’, dat zeker twee keer werd gedraaid. Wat mist is een derde laag, de vreemde jaren tachtig. Een open verzameling muziek die zich laat categoriseren door intensiteit en niet zo zeer door genre. Als je het over tastbare nostalgie hebt dan is dit de muziek die in het Amsterdamse Korsakoff werd gedraaid: een mix van industrial (Ministry, Nitzer Ebb, Front 242), Amerikaanse gitaarmuziek (Sonic Youth, Butthole Surfers, Big Black) en opkomende rap. Vanzelfsprekend ook een stijl met zijn eigen “hits” en regels, maar een ook een genot dat ik op zulke avonden mis.