25 jaar geleden: Selected Ambient Works Vol. 2

25 jaar Selected Ambient Works Vol.II. Wat een mooi excuus is. Voor wat eigenlijk? Wat zegt 25 jaar? Ik was op 7 maart 1994, de dag dat het dubbelalbum in de winkels lag, nog 22 jaar, wat ik nu belachelijk jong vind. In 1994 was 25 jaar geleden 1969, wat veel verder weg leek dan 1994 nu (zeg maar zoiets als het debuutalbum van MC5 was antiek, een legende uit een andere wereld.) Ik was al wel online maar in monochroom zonder www, nog jaren verwijderd van Napster. Hoe dan ook, over de muziek heb ik het wel vaker gehad, waar ik meer aan wil terugdenken is een manier van schrijven over muziek.

Destijds heb ik hem niet gelezen maar onlangs kreeg ik de recensie van Tony Herrington in The Wire onder ogen waarin hij naast Selected Ambient Works Vol.II, Lifeforms van Future Sound of London (dat pas twee maanden later zou uitkomen) en de compilatie Usability Now bespreekt. Een buitengewone recensie die het voor elkaar krijgt om geen enkele tracktitel te noemen (toch al lastig in het geval van Aphex Twin) en zelfs geen individuele track analyseert. Herrington gaat voor ideeën, het Grote Plaatje, de mogelijke implicaties van de muziek. Met twee lange zinnen lanceert hij zijn tekst door in een keer omschrijving en mogelijke invloeden te presenteren:

At various points Selected Ambient Works II and Lifeforms (are you ready for this?) sound like a radio dial jammed between two frequencies, the chattering of a floppy disk in your hard drive, the woosh of air from a sliding door, the background hum from discernible from collapsing stars, or a dense forest or an extractor fan, a TV heard from the next room, the calls of unknown aquatic life, faulty plumbing, galaxies colliding. Or, if you prefer, musique concrète, Jon Hassell’s psychotropic Fourth World soundtracks, the pointillist sound worlds of wilfully avant garde ventures as AMM or MEV, a John Carpenter soundtrack, Acid House, early industrial culture recodings by Throbbing Gristle and Boyd ‘Non’ Ryce. 

Vervolgens pakt hij door:

The most ambitious (not neccesarily the most succesful) of current Techno initiatives (…) function like huge gravitational attractors, randomly sucking up the signals, pulses and data trails that describe and network far distant cultures, communities, individuals. What you hear in the arching stretch of records like Selected Ambient Works II and Lifeforms is the sound of this tangential detritus spewing for from computer jacks – crunched, processed, filtered into a music that comments implicitly, unknowningly, without comment, on the bewildering turbulence of the contemporarily human condition. 

Of te wel, techno is de muziek van het nu. Iets wat tegenwoordig redelijk logisch lijkt maar destijds klonk als sciencefiction. SF binnen handbereik! Want het was inderdaad of de toekomst in het heden leek te vloeien, spannend en meestal positief van aard. Dat wat nu lastiger is voor te stellen. De toekomst is inmiddels grotendeels uitgetekend als catastrofe, of...in een mildere variant, trage stagnatie. Muziek kan tegenwoordig redelijk goed het catastrofale scenario verklanken en is vrijwel niet in staat om complexe of fantasierijke toekomstscenario's te verkennen. Je zou kunnen stellen dat muziek eigenlijk prima overweg kan met het heden, onbestemd, wachtend op een Grote Sprong Voorwaarts/Neerwaarts terwijl de dagelijkse realiteit op subtiele wijze vreemder wordt, niet zozeer op direct visuele wijze maar wel degelijk in de manier waarop technologie de psyche en sociale relaties verandert. 1994 voelde beter aan, zachtaardiger, vrolijker, overzichtelijker en opener. 2019 voelt gehaast, geïrriteerd, alsof mogelijkheden afnemen en de implosie van fascisme lonkt.

De manier van schrijven over muziek is in deze periode ook getransformeerd. Geen wonder, The Wire bestaat nog steeds maar hoe we met muziek omgaan, hoe muziek wordt verhandeld is grotendeels veranderd. Soms ten goede, want vrijwel alle muziek is, of je het nu streamt, downloadt of tweede hands aanschaft, binnen handbereik. Maar wat betekent die muziek? Het werk van Mark Fisher wordt tegenwoordig zelfs in de Financial Times besproken al is ondertussen het netwerk waarin hij opereerde, de blogosphere, vrijwel verdwenen. Er vindt geen werkelijke circulatie van ideeën meer plaats. Internet heeft niet per definitie het schrijven van Herrington onmogelijk gemaakt maar de focus, een soort discipline afgedwongen door de beperking van ruimte op papier, is niet meer. De goede recensie die je op stijlvolle wijze enthousiasmeert of in ongeveer 1000 woorden aan het denken zet, die je meerdere malen herleest zodat je hem jaren later nog kunt citeren, is steeds moeilijker te vinden, alsof men er ook niet meer de energie in wil steken, omdat er waarschijnlijk niet of nauwelijks voor wordt betaald maar ook omdat de kans groot is dat vrijwel niemand het zal lezen voordat de tekst wegzakt in het sediment van Google.

Eigenlijk zou dit een enorme vrijheid moeten schenken om dan maar te schrijven waar je zin in hebt, op de manier waar je altijd naar verlangde, zonder te blijven hangen in conventies die er allang niet meer toe doen. Ik heb gemerkt dat de beperking van Twitter soms verrassend goed kan werken en je met een enkele, juist gereconstrueerde zin zoiets als een geconcentreerde recensie kunt afleveren. Soms zijn zelfs woorden niet meer nodig en kun je met een goed gekozen gif zelfs aansluiting vinden bij een bepaald soort online idiolect. Al zijn het uiteindelijk vormen die beperkt worden door de grap, het moet geconcentreerd en amusant zijn, om daarna te worden vergeten.

De speculatieve poëzie van Herrington was zeker niet de norm in 1994. Ik heb eerder al eens aangekaart hoe Kodwo Eshun in hetzelfde tijdschrift singles recenseerde en die vrijheid werd mogelijk gemaakt door hoofdredacteur Mark Sinker in een periode die twee jaar duurde waarna Herrington hem opvolgde (en ten tijde van deze recensie ongestoord in dezelfde stijl door kon gaan.) Het gaat uiteindelijk toch om een soort samenwerking tussen iemand die een opening voor nieuwe ideeën en vormen mogelijk maakt (door middel van een machtspositie of, zoals in de beeldende kunst, geld) en de schrijver die zich op zijn beurt laat inspireren door innovatieve muziek (Selected Ambient Works Vol. II dwingt gewoonweg nieuwe ideeën af). Die dynamiek is steeds lastiger te recreëren. Of leven we in een digitale kosmos dat bruist van geschreven leven en kunnen we het op Medium niet vinden omdat het aanbod overdadig is? Ik heb lang gedacht dat kwaliteit “vanzelf” een weg naar me vond als je jezelf maar enigszins strategisch positioneerde in de informatiestromen. Die stromen zijn echter zo in volume toegenomen dat je zelf weer actief op zoek moet gaan. Een ouderwetse zwerftocht die geen garantie op ontdekkingen geeft en waar algoritmen duistere afleidingen op je pad werpen of zelfs suggereren dat je zoektocht nutteloos is.

Aphex Twin - Collapse: vruchtbare puinhoop

Dat de effectieve reclamecampagne met het 3D Aphex Twin-logo uiteindelijk bedoeld was om een E.P. met vier tracks (vijf op cd) onder aandacht te brengen, heeft menigeen verbaasd. Nu kondigt een E.P. maar al te vaak een album aan maar nu ik Collapse eindelijk heb gehoord, ben ik ervan overtuigd dat het als een eigen entiteit moet worden beschouwd. De muziek op Collapse kon niet anders dan een E.P. vormen, de muziek is zo rijk -aan detail, wendingen en ritmiek- dat je als luisteraar na vijf nummers verzadigd bent. Ik denk niet dat ik de aandacht zou kunnen vasthouden bij een album gevuld met dit soort tracks.


Wat Richard James hier presenteert is zonder twijfel indrukwekkend vanuit technisch perspectief. Hier is een grootmeester aan het werk die zijn apparaten compleet beheerst. Ritmes verspringen, stemmingen schuren tegen elkaar, wonderschone melodieën verschijnen en verdwijnen om niet meer terug te keren. Aphex Twin hoeft duidelijk niet meer rekening te houden met de dansvloer. Dat betekent dat de 4/4 maat bijna afwezig is en herhaling er ook niet meer toe doet. Techno is nu een avontuur vol wendingen en verrassingen, de tracks op Collapse voelen als korte megamixen waarin meerdere ideeën vechten om aandacht. Op Syro speelde Apex Twin al een aantal keer met deze vorm maar nu heeft het een definitieve uiting gevonden. Collapse is in die zin de ineenstorting van conventies. De muziek voelt als een psychedelische maalstroom waarin basdreunen, breaks en samples verschijnen om vervolgens weer uit het gehoor te verdwijnen. Soms lijkt Aphex Twin naar zijn eigen oeuvre te verwijzen en voordat je het kunt verifiëren is het moment voorbij (de moedwillige implosie van oeuvre en persoonlijke geschiedenis? Vernietiging en hergeboorte?)

Ritmisch voelt Collapse als een bevrijding. James introduceerde op Richard D. James Album (1996) jungle-ritmes die hij nooit echt onder controle leek te hebben, een soort obsessie die hij hardnekkig bleef volhouden zelfs toen jungle over zijn hoogtepunt was. Pas met ‘s950tx16wasr10" (earth portal mix)’ op Syro leek hij de klassieke jungle-sound eindelijk te hebben gevangen. Die techniek van beat-manipulatie wordt op Collapse ingezet voorbij de conventies van jungle en drill ‘n bass om een genreloos web te vormen van electro-stotters, breaks, handclapsalvo's en korte 4/4 aanzetten alsof hij Stockhausens persoonlijk advies in 1995 ter harte heeft genomen "...he would look for changing tempi and changing rhythms, and he would not allow to repeat any rhythm if it varied to some extent and if it did not have a direction in its sequence of variations."

Maar wat betekent Collapse in 2018? Er is vrijwel geen DJ die een track als ‘T69 Collapse’ met zijn driedelige opzet en voor lachgas geoptimaliseerde break zal draaien. Dit is techno zonder functie, auteurtechno, waar James zeker sinds drukQs aan werkt. Het heeft iets van een individuele zoektocht naar nieuwe mogelijkheden en modellen, een spel met complexiteit dat geen doel heeft voorbij zijn eigen creatie. Vreemd genoeg luister ik het vol ontzag, onder de indruk van de slimmigheden en knipogen, vermoeid door de mateloosheid, laat het me koud terwijl tegelijkertijd minuscule explosies van schoonheid me onderdompelen in het vertrouwde analoge bubbelbad.

Piketpaal 11: Fracture

Wie in 1993 als muzikant oplette zag de kans liggen voor een grootse synthese, die tussen My Bloody Valentine en Aphex Twin. Loveless had gitaarmuziek twee jaar daarvoor van een radicale, onomkeerbare update voorzien en Richard D. James begon als technoauteur aan een zegetocht voorbij de dansvloer waar menig indieliefhebber door werd verleid. De luisteraars die beide werelden bewoonden waren voorhanden, dus waarom niet de muziek tot een geheel versmelten? Het Engelse viertal Seefeel sloeg als eerste toe en zou datzelfde jaar een sterk debuutalbum afleveren met de naam Quique. Aphex de Grote remixte tweemaal hun ‘Time To Find Me’ vol egards, wat in die tijd betekende dat hij de muziek goed vond. Quique werd grotendeels gedreven door een minimale puls, waardoor de muziek een dromerige kwaliteit bezit.

Een jaar later zou de band met de single ‘Fracture’ de eigen identiteit zelfverzekerd versterken. Een aanstekelijk tribaal-mechanisch ritme vormt de basis waarover spookachtige flarden gitaar klinken, halverwege aangevuld met echoënde stemmen. Eenvoudig en uiterst effectief, helemaal in combinatie met een van de betere videoclips van die tijd (een uitgekiende mix van 4AD en rave esthetiek.) Pas jaren later zou electronische shoegaze, met name vanuit Duitsland, voorzichtig worden verkend (Seefeel zou zelf in 2010 weer terugkeren met een sterk zelfgetiteld album) maar ‘Fracture’ benadert het nooit. Als de track morgen wordt uitgebracht zou hij nog steeds fris klinken en avontuurlijker dan wat tegenwoordig voor gitaarmuziek moet doorgaan. Kortom, een heel genre wacht al jaren om echt te worden uitgewerkt.


 

Piketpaal 8: Systemisch

Mark Richardsons mooie artikel over 94Diskont van Oval deed mij in de platenkast zoeken naar hun bijna vergeten debuut Systemisch, waarmee techno een nieuw soort punk uitvond. Punk als methode van de breuk, niet als drie akkoorden, een leren jack en een hanenkam. Systemisch veroorzaakte in 1994 in kringen waar ambient en techno elkaar ontmoeten een sensatie. Oval nam het initiatief met een filosofisch-politieke praktijk, een gemis waar techno door oudere generaties vaak op werd afgerekend. Ik denk dat ze de kritiek van Oval niet hadden herkend. Oval laat namelijk de grote ideologische strijd van weleer terecht voor wat het is en richt zich op een kritiek van esthetiek en technologie zoals belichaamd door de compact disc. Door cd’s te beschadigen en de resultaten op te nemen probeerde de groep de kritiekloze acceptatie van digitale audio in twijfel te trekken:

It's an effort in sound-design rather than music with a capital M. The main content of our effort is to have an audible user-interface. (in The Wire #146)

Ik kocht Systemisch destijds in een soort pervers gebaar op dubbel-vinyl waardoor de twijfel over de werking van de cd-speler vanzelfsprekend werd weggenomen en Oval puur op muzikale intentie kon worden beluisterd. Want eigenlijk is Systemisch een verzameling radicale niet-geautoriseerde remixes, ‘Compact Disc’ gebruikt bijvoorbeeld vrij duidelijk 'Selected Ambient Works Vol.II cd2track2' van Aphex Twin als basismateriaal.

Onvermijdelijk klinkt Systemisch inmiddels bijna conventioneel mooi. Oval wilde misschien geen muziek maken en trachtte destijds de aandacht af te leiden van de bronnen die ze gebruikten, maar de pracht van de muziek die uiteindelijk is ontstaan, valt alleen te herleiden tot hun gunstige bronnen (een Systemisch aan de hand van bijvoorbeeld Armin Van Buuren tracks maakt hetzelfde punt, maar zal nog steeds lelijk klinken.) Daarnaast lijkt de compact disc ingehaald door streaming (in sommige gebieden dan, in landen waar audiotechnologie hoog in aanzien staat—Duitsland en Japan—blijft de cd nog steeds oppermachtig.) Maar als statement is Systemisch onovertroffen, nog steeds worden de lessen van hun glitch toegepast in meer muzikale werken van Holly Herndon en Björk. Alleen het verlangen om een medium, een technologie, wezenlijk te bekritiseren is helaas afwezig (in muziek dan, in De Toekomst Hervonden wordt Oval genoemd als een van de voorlopers van New Aesthetic.)



 Drie jaar later zeer verrassend terug te horen in deze vorm:

 

Techno als Klassieke Muziek

 
Onlangs trad techno-dj Jeff Mills samen met het Noord Nederland orkest op in het Concertgebouw Amsterdam. En daarmee werd iets sneller dan ik had verwacht mijn visioen van techno in concertzalen gerealiseerd. Ik ken iemand die erbij was en die vond het geweldig. En de muziek van Underground Resistance kent zonder twijfel romantische invloeden. Maar ik kan het niet anders zien als een stap terug, dezelfde valkuil waar progrock intrapte door de status/grandeur van klassieke muziek te ambiëren. Het beeld dat ik ooit voor ogen had was van een concertgebouw vol oude ravers die luisteren naar techno, zonder de aanwezigheid van een orkest. Ik zag een grijsharige Carl Craig voor me die met machines Landcruising opnieuw interpreteert (Hawtin heeft met Ex in het Guggenheim een eerste stap richting dit model gezet.) Los van de sensuele ervaring om een keer techno te horen zoals gespeeld op akoestische instrumenten, kan ik geen enkele esthetische reden bedenken waarom dit een positieve ervaring is. De hele structuur, de betekenissen, zijn gericht op terugkijken, op een volstrekt vastgelegde cultuur, de zegen van het instituut. En geen enkele injectie van millsiaans futurisme gaat daar verandering in brengen. Je wilt ook niet dat een orkest de Blade Runner soundtrack uitvoert, je wilt een nieuwe film zien met een soundtrack die even radicaal is als die van Blade Runner.

Niet dat het samenwerken met klassiek getrainde musici totaal vruchteloos hoeft te zijn. Zie Aphex Twin en Krzysztof Penderecki:

 

Maar zelfs hier vraag ik me af hoeveel Aphex Twin daadwerkelijk toevoegt. Het is de muziek van Penderecki, als dwingende basis, die nog steeds fris klinkt (en in die zin zou techno dit kunnen mijnen voor ideeën.)

Aphex Twin: de tweede golf (met enkele tips)

Aphex Twin liefhebbers zijn waarschijnlijk de enige muziekliefhebbers die op dit moment een gouden periode doormaken. Nadat Richard D. James eerder dit jaar een groot aantal tracks uit zijn archief openbaar had gemaakt werd het onvermijdelijk stil en kon men eens rustig de schat beluisteren. Eind april is echter een tweede golf begonnen en inmiddels heeft Aphex Twin laten doorschemeren dat hij nog veel meer materiaal heeft liggen en niet eens serieus aan zijn werk uit deze eeuw is begonnen. Ook de nieuwe reeks bestaat uit een verbazingwekkend veelzijdig palet aan geluiden die eigenlijk alleen maar worden verbonden door de Aphex touch. Er zijn probeersels zoals de eerste tracks die hij met een sampler maakte (Mulberry Bush), een mysterieuze opname van zingende vrienden (36 Nathalie, Jane, Me, Hawke [Imperial Ring]) een lange superexperimentele track (36 Shroommdot [miCro3] [8th Dimension Transmission]) en een groot aantal nummers die zich kunnen meten met het beste uit zijn officiële oeuvre.

Tegelijkertijd begint ook het Aphex Twin persona langzaam te veranderen, van kluizenaar naar vriendelijk communicerend met fans. Zo liet hij zich onder andere ontvallen dat een Selected Ambient Works 3 al half af is en veel meer nieuw werk op Warp gaat verschijnen. Daarnaast heeft hij een aantal playlists gemaakt van de Soundcloud tracks die helpen om je als luisteraar te oriënteren in de overdaad. Want het is moeilijk bij te houden. Niet zozeer de hoeveelheid files—dat vergt een beetje toewijding—maar het echt luisteren, het doorgronden van de muziek. Het daadwerkelijk leren kennen van het archief gaat minstens de rest van het jaar duren en ik heb gemerkt dat dit proces beter verloopt wanneer je de muziek op een mp3-speler zet en gaat wandelen of fietsen, dan wanneer je half-afgeleid bezig bent met je dagelijkse werkzaamheden. Gezien de aangekondigde hoeveelheid tracks die nog zullen verschijnen kan dit proces nog jaren in beslag nemen.

Ik heb inmiddels het gevoel dat maar een kleine groep dit materiaal serieus beluistert (als verhaal, analyse, is het sowieso van de radar verdwenen en misschien is dat wel beter.) De tijden dat ‘Didgeridoo’ op massale raves klonk of ‘Windowlicker’ een nummer 1 hit dreigde te worden, liggen ondanks die Grammy voor Syro achter ons. De indruk ontstaat dat Aphex Twin de muzikant van muzikanten is geworden en ik heb al een aantal keer het idee opgepikt dat hier grote mogelijkheden liggen. De terugkeer van de tovenaar met zijn vreemde hoge standaard, maar ook met een hele eigen kijk op de waarde van muziek voorbij de platte economische…en vooral als inspiratie. Het effect van zijn archief zal waarschijnlijk de vorm aannemen van een ondergrondse explosie waarvan we de schokgolf pas over een tijd zullen voelen.

Zoals gezegd door de hoeveelheid is het lastig grip te krijgen op het materiaal, maar een tiental hoogtepunten tot nu toe zijn voor mij:

AFX Theme
Original Chaos Riff
4 Red Calx [slo]
14 Floating ∞
14 Make a baby
19 Slow early morning
Fork Rave
34 Ibiza Spliff
1 Human Rotation
5 Just Fall Asleep

Verder is de SAW 1.5 playlist een perfecte introductie.

Techgnosis (nieuwe editie)

IT MAKES ME SLIGHTLY PAINED to admit it, but the most vital and imaginative period of culture that I’ve yet enjoyed unfolded in the early 1990s (with the last years of the 1980s thrown in for good measure). There was a peculiar feeling in the air those days, at least in my neck of the woods, an ambient sense of arcane possibility, cultural mutation, and delirious threat that, though it may have only reflected my youth, seemed to presage more epochal changes to come.

Zo begint het nawoord bij de nieuwe editie van Techngnosis van Erik Davis. Ik heb maar het begin van de tekst geciteerd omdat het een mooi gevoel beschrijft waar ik het compleet mee eens ben. De rest van de tekst is erg goed maar kan het best gewoon gelezen worden zonder ontleding in hapklare citaten. Techgnosis zelf is natuurlijk nog steeds een van de sleutelteksten van de jaren negentig, hier vind je nog meer achtergrondinformatie. En op daar luister je natuurlijk dit bij.

Edit: Vincent wees me overigens op dit intrigerende interview rond de verschijning van de nieuwe editie van Techgnosis met mooie observaties over California, de psychedelische renaissance en de duistere zijde van cyberspace. En deze voltreffer: "Sometimes I wonder how many people buy vinyl only to listen to the music on the mp3s you get through the download code."

drukqs en die verloren mp3-speler

Het lijkt allemaal veel minder ver weg dan veertien jaar:

Then, after the 1996 'Richard D. James' album, he seemed gone, ominously telling interviewers he was thinking of retiring from music, saying he didn't feel the need to release music he made. And so at record stores one would, over a period of five years, overhear a desperate query in regards to a possible release date of "the new Aphex". One local record store even went so far as to sarcastically write on its upcoming release date board behind Aphex Twin: 2005. Finally replacing it with a terse: "never!".

Mijn eigen drukqs recensie voor Kindamuzik weer eens opgezocht die wel een grappig tijdsbeeld geeft (die platenwinkel hierboven was Boudisque, bestaat allang niet meer.) Zo rond snuffelend op We Are The Music Makers valt me op dat voor een bepaalde jonge generatie drukqs de ultieme plaat is. Wat interessant is omdat het dubbelalbum destijds veel slechte recensies kreeg (ik was zelf naïef en positief, al blijkt het nu een goede investering). Overigens hebben ze het op dat forum nog steeds over die verloren mp3-speler. Of het verzonnen is, hoeveel van de recente soundcloud uploads er op stonden, enzovoorts.

Over tracks die op mp3-spelers en cassettes rondzwerven gesproken. DJ Food maakte een mooie mix van zijn favoriete nummers die Aphex Twin laatst heeft vrijgegeven. Hier te vinden met een voorbeeld hoe sommige recente uploads al jaren circuleren op uiterst exclusieve cassettebandjes.

Over het Aphex Twin archief

De afgelopen dagen vormen een vreemde periode voor de liefhebber van techno. Om kort samen te vatten: Richard D. James, beter bekend als Aphex Twin, is sinds maandag 26 januari om onbekende redenen* bezig om tracks uit zijn met legendes omgeven archief openbaar te maken op Soundcloud (als kwalitatief lage 128kpbs inmiddels 320kpbs mp3s.) In eerste instantie was ik na jaren van hoaxes vrij sceptisch en de eerste tracks klonken weinig opzienbarend en te glad. Maar al snel werd duidelijk dat dit authentiek materiaal is. De grootste fanaten wisten sommige tracks te matchen met videomateriaal van oude DJ-sets. Na verloop van tijd is het geluid van de muziek (bepaalde tics, een signatuur) ook onmiskenbaar Aphex Twin. Nu de teller over de honderd tracks gaat en ik de afgelopen dagen alleen maar naar deze gift heb geluisterd begint de muziek intrigerende effecten te genereren.

Allereerst is het als Internetfenomeen volstrekt uniek. Helemaal als je besluit je er compleet op te storten en het verschijnen van de tracks in je leven verweeft. Vanzelfsprekend wekt het verslavingsverschijnselen op, nerveus op F5 klikken om te kijken of er nieuwe upload is. Of wanneer je thuis komt meteen checken of er nieuwe tracks zijn. Maar dat werkt alleen als de muziek de moeite waard is en het valt juist op hoe hoogstaand de verzameling tot nu toe is. Een groot aantal nummers vraag ik me echt van af hoe het mogelijk is dat deze niet eerder officieel zijn uitgebracht. Dit is het soort gebeurtenis waar je in moet verzinken, het is de droom van gemeenschap, de cultus (voornamelijk geconcentreerd op het forum We Are The Music Makers) die de vrolijkheid van een geweldloze revolutie uitstraalt. Eenmaal hier aan overgegeven sta je versteld dat mensen het nog over iets anders kunnen hebben. Wil je op alles antwoorden “ja, leuk…maar Aphex Twin!”

Het effect reikt dus dieper. De afgelopen dagen vormen een opening naar een periode dat muziek er echt toe deed, voor deze luisteraar zeker, maar je hoort het gewoon in de muziek, een zoektocht, een nieuwsgierigheid. Daardoor krijg je uiteindelijk het gevoel alsof een soort parallelle geschiedenis wordt geopenbaard, ergens heel herkenbaar maar toch net anders. En aangezien dit een geweldige periode beslaat is het een zeer prettig gevoel (alweer een totaal uniek effect). Zelf zie ik niet in hoe dit geen consequenties kan hebben. Voor andere artiesten en voor luisteraars. Ik kan mij voorstellen dat ik de komende maanden naar weinig anders zal luisteren. Minstens zeven albums aan materiaal. Wat kan hier nog redelijkerwijs tegenop? 

Deze muziek is compleet ontdaan van cynisme en het verschil met alleen al wat er tegenwoordig in elektronische muziek wordt gemaakt is verbluffend. Natuurlijk zal de machine stug doorrollen, dezelfde stroom van aangekondigde festivals met dezelfde namen en nieuwe platen die je braaf zou moeten luisteren, maar het voelt vaal, geforceerd als noeste arbeid. Popmuziek als bureaucratie**. Aphex Twin heeft een poort naar een authentieke toekomst geopend (door ons met een soort shocktherapie er aan te helpen herinneren wat toekomstmuziek werkelijk inhoudt.) Ik stap graag naar binnen en hoop dat het andere muzikanten (en schrijvers, kunstenaars) aanzet om de uitdaging aan te gaan, wat die ook mag zijn…om verder te reiken, om het allemaal gewoon eens anders te doen.

* Het is momenteel gissen naar de beweegredenen van Aphex Twin. Het uploaden begon ongeveer tegelijkertijd met de release van zijn nieuwe Computer Controlled Acoustic Instruments pt2 E.P. Het zou dus een uniek soort promotie kunnen zijn. In recente interviews heeft James gezegd dat hij veel nieuw materiaal heeft dat een heel andere richting opgaat dan ouder werk en zelfs Syro, misschien is dit een manier om zijn verleden definitief achter zich te laten. In die interviews heeft hij ook gespeeld met het idee van een boxset en de hoop van velen is dat deze uploads een bijeffect zijn van een selectieproces voor een officiële release. Maar misschien is dit restmateriaal en zal het nooit ergens anders in betere kwaliteit verschijnen.

** Onvermijdelijk beginnen de eerste cynische reacties met een gespeelde vermoeidheid te klinken (altijd het dodelijke cynisme boven enthousiasme.) Ik kan dat niet anders interpreteren dan als een (professionele) bescherming van de status quo van retromania. Men durft zich niet over te geven aan het idee dat de laatste jaren voornamelijk zijn gewijd aan veilig entertainment, maakt niet uit hoe avant-gardistisch het imago. Ik proef een soort angst dat er iets kan bestaan voorbij het wekelijkse carrousel van matig geschreven recensies, het gezellige avondje muziek, de radioshow met semi-avontuurlijke muziek, het geritualiseerde festival en af en toe een hype om over te discussiëren. In popmuziek is men bang geworden om controle te verliezen. In popmuziek is men bang geworden voor popmuziek.

Nog een Aphex Twin interview

Uit het Pitchfork-interview met Richard D. James (met wat herhalingen maar ook enkele nieuwe inzichten). Ik weet trouwens niet of ik die manier van tekst presenteren nou innovatief of irritant vind (helemaal omdat Ghostery meteen de tekst molt).

Pitchfork: In the '90s, your music existed in a kind of dialectical relationship with rave culture. Do you miss that?

RDJ: Yeah, I do, actually. For years, I could listen to jungle and nick things from them, but they didn't know I existed. It was a separate world. But that world doesn't exist any more. It's all merged into this global Internet world. It's a real shame. I really don't like that. But that's just globalization. It's got good sides as well. But scenes aren't allowed to develop on their own any more. Everyone knows about everything.

The holy grail for a music fan, I think, is to hear music from another planet, which has not been influenced by us whatsoever. Or, even better, from lots of different planets. And the closest we got to that was before the Internet, when people didn't know of each other's existence. Now, that doesn't really happen.

I used to love jungle. I still think it's the ultimate genre, because the people making it weren't musicians. The best artists are people who don't consider themselves artists, and the people who do are usually the most pretentious and annoying. [laughs] They've got their priorities wrong. They're just doing it to be artists rather than because they want to do it. And a lot of jungle people were actually car mechanics and painter-and-decorator types, like, pretty hardcore blokes. I wouldn't want to get into a fight with them. I know a few people who were like that, and I don't think that really exists any more. Maybe those sort of non-musician types do some dubstep stuff, or grime. But it didn't exist in jungle for long. There was only a couple of years where people didn't know what they were doing, and you got all these samples that are just totally not related in pitch. I really hunt down those records. They've got this ridiculous mishmash of things that totally don't go with each other at all. Obviously, after they've done it for a couple of years they learn how to make chords and stuff, and it's not so interesting now.

De harddisk van Aphex Twin

Uit het zeer vermakelijke en informatieve interview van Koen Poolman met Richard D. James (die sowieso in een aantal recente gesprekken zeer openhartig is):

‘Als je al je tracks op de computer hebt staan, kun je heel eenvoudig door je verzameling scrollen en allerlei dummy-albums samenstellen. Dat is het enige waar ik eigenlijk nog een computer voor gebruik tegenwoordig. Ik doe dat regelmatig, albums compileren. Ik heb laatst nog geprobeerd om een old school compilatie te maken. Ik heb letterlijk honderden tracks die dateren van rond Selected Ambient Works 85-92. Maar na drie uur heb ik het alweer opgegeven. Ik heb het al vaker geprobeerd, maar ik kom maar niet door die stapel heen. Na drie uur weet ik niet meer waarom ik het eigenlijk aan het doen ben, het voelt zo zinloos.’

Een gekmakend idee dit. Uit de interviews spreekt soms een vreemde eenzaamheid van iemand die teveel bezig is met muziek en het alledaagse leven om ook nog eens zijn werk goed uit te zoeken. Als ik werkzaam was bij Clone, Kompakt, Dial, et cetera zou ik toch een keer contact zoeken. Het is niet alsof het commercieel oninteressant is. Of moet alles tegenwoordig met kickstarter gedaan worden?

Aphex Twin - Syro

Ik denk dat ik zoek naar de populaire interwebz-expressie: shit just got real.

We zullen zien

Soon, zoals men tegenwoordig stelt.

Die Pirelli reclame uit 1993

Ik las in Marc Weidenbaums intrigerende Selected Ambient Works Volume II over Richard D. James' bijdrage aan de Pirelli reclame uit 1993. Je hoort hem hier als Caustic Window met het zeer ruige 'The Garden of Linmiri'. Tenzij mijn geheugen mij heel erg in de steek laat, destijds nooit vertoond op de Nederlandse televisie (zo'n artefact waar van je op de hoogte was door er over te lezen.) Maar de Interwebs maakt alles zichtbaar. Alweer een geval van: dit heeft echt plaatsgevonden.

Opschieten Aphex

Helemaal vergeten! (Was destijds al een beroemde verwijzing.)

Selected Ambient Works volume III

De vraag stellen is eigenlijk al symptomatisch voor deze tijd: wat zou het effect zijn van een release van Selected Ambient Works volume III? Vanzelfsprekend zou het album allereerst worden meegetrokken in torenhoge verwachtingen, waarna het in een korte fase door social media trolls wordt afgebrand. Eigenlijk vormde drukqs (2001), Aphex Twins laatste grote release, het eerste album waarbij het online verlangen om teleurgesteld te worden mij voor het eerst opviel. Maar inmiddels is dit een vulgair ritueel en kun je het, post-Random Access Memories, negeren. Vanzelfsprekend ben ik gecharmeerd van het idee dat er een plaat verschijnt die alles in beweging zet, een flits in het donker. Aan de andere kant was het werk van Aphex Twin in die gouden periode onderdeel van een continuüm. Niet alleen bracht hij per jaar meerdere albums uit, waarvan je wist dat ze anders klonken dan voorgaand werk, het was ook nog ingebed in een stroom muziek van andere gelijkwaardige muzikanten. Selected Ambient Works volume II was bij release een instant-klassieker, maar het gebeurde achteloos. Dat is nu onmogelijk. En toch zou een derde Ambient Works genoeg kracht moeten uitstralen om een oude stroom richting te geven, losse eilanden als het ware met elkaar verbinden (en dat noemen we niet nu-IDM).

Het zou in ieder geval helpen als Richard D. James zijn “ik heb materiaal voor vijf/acht/elf albums liggen” bluf eindelijk eens waarmaakt. In een van zijn laatste interviews (in El País, 2011) geeft hij zijn vrouw die achter zijn geld aanzit de schuld. De aangekondigde scheiding zou inmiddels toch wel een feit mogen zijn.

Bonusmateriaal. In deze wereld hebben we geleefd, waar MTV 70 minuten spendeerde aan een combinatie van interview en clips van een artiest.