De geïsoleerde vampier luistert ook naar muziek

When I was a younger man, art was a lonely thing. No galleries, no collectors, no critics, no money. Yet, it was a golden age, for we all had nothing to lose and a vision to gain.

Mark Rothko 

Only Lovers Left Alive (2013) was de laatste film die ik in de bioscoop zag voordat deze werd opgeofferd aan een soort pseudo-lockdown. Zes maanden later zijn de bioscopen en andere culturele instellingen nog steeds niet heropend terwijl ze de meest effectieve coronamaatregelen hadden ingesteld (behalve de bespottelijke regel uit de koker van Polder Lysenko dat je bij je zitplaats aangekomen wel het mondkapje mocht afdoen.) Omdat ik de sluiting zag aankomen was het een zelfbewust afscheid, met per ongeluk precies de juiste film. Want deze vampierfilm van Jim Jarmusch gaat over het einde van een tijdperk, de neergang van de kunstenaar, de definitieve afsluiting van de renaissance. Dit proces is al lang geleden ingezet, maar de film werd extra beladen tijdens een pandemie waarin de laatste sporen van de kunstenaar als aristocraat of outsider worden uitgewist zodat alleen nog de kunstenaar als ondernemer overblijft. De melancholie van muzikant-vampier Adam, kluizenaar in de spookstad Detroit, is op deze manier zeer inleefbaar. Zoals eerder opgemerkt gaat corona geen breuk veroorzaken met het neoliberalisme. Het zal waarschijnlijk nog steviger in het zadel komen te zitten. Wat in Nederland overblijft is een kunstloos complex van bedrijfshallen, eindeloos verschuiven van containers, files, te dure steden die weer overspoeld worden door toeristen die dezelfde winkels bezoeken die in hun eigen woonplaats staan.

Jarmusch is een meester van de film waarin weinig lijkt te gebeuren. Maar dat is schijn. Veel vindt op een associatief niveau plaats. Het bloed is hier een pharmakon waar de kunstenaar niet zonder kan leven. Hoe het exact is gebeurd blijft vooralsnog onduidelijk maar in de 21ste eeuw lijkt inderdaad de relatie tussen drugs en kunst te zijn verbroken. Zonder dat er minder drugs worden gebruikt heeft het Californië van de zelfpresentatie, de verkoop van jezelf als geslaagd, vrolijk en gezond project diep wortel geschoten. Alles wat men met drugs kon associëren, de rafelranden van de stad, het schaduwbestaan van het nachtleven, de achteloze bohemien, de poststructuralistische breinkrakers, de kennis, verwonding en verdoving van lichaam en geest lijkt uit de samenleving verbannen. Het is niet meer dan nog een consumptiekeuze, een ander soort terrasje. Jarmusch lijkt te suggereren dat, net als de vampier, hasj en opium eerder deden, nog een authentieke kunst uit de Oriënt kan verschijnen zoals deze wordt belichaamd door de sensualiteit van Yasmine Hamdan. Al ben ik pessimistisch, alles is al overal en lijkt daarom geen gewicht te bezitten. Er is alleen nog individueel genot, een kleine openbaring zonder verdere consequentie. 

Wat mij eindelijk brengt bij de ware aanleiding voor deze bespiegelingen. Toen de aftiteling verscheen besefte ik hoe belangrijk het was geweest om de film in de bioscoop te zien omdat het juist de ervaring van de muziek, zo centraal in Only Lovers Left Alive, volledig tot zijn recht liet komen. Teleurgesteld moest ik de dag daarna vaststellen dat de soundtrack al een tijd niet verkrijgbaar was. Jarmusch besteedt altijd veel zorg aan muziek, wat al eerder resulteerde in vooruitstrevende soundtracks, met name Dead Man (1995) van Neil Young, waar destijds wat lacherig over werd gedaan maar door Earth op magistrale wijze verder is uitgewerkt en de drie afrofuturistische autoritten in Ghost Dog: The Way of the Samurai (1999) waar Forest Withaker geconcentreerd naar dub, freejazz en Killah Priest luistert. Hier creëert zijn eigen band SQÜRL in samenwerking met luitspeler Jozef van Wissem een soort renaissance doommetal die perfect de lome schaduwsfeer van de film—tussen opiumroes en nostalgische dagdroom in—complementeert. Vaak verlang je wat je niet kunt krijgen en soms lacht het lot je toe. Inderdaad, de soundtrack van Only Lovers Left Alive is opnieuw uitgebracht, op dubbel-LP voor degene die van mooie hoezen houdt en graag regelmatig de benen strekt of stemmig digi-pack voor de vampier die niet bang is voor het digitale. Perfecte muziek voor overpeinzingen tijdens deze bloedeloze dagen.

Dromen in de ruimte

Eind jaren negentig was de term imaginary soundtrack populair in muziektijdschrift The Wire (al had Eno het concept al veel eerder uitgewerkt met zijn Music For Films album uit 1978). Ik had weinig op met de term omdat muziek, zeker instrumentale muziek, altijd al een potentieel voor verbeelding, het visueel-filmische, in zich draagt. Desondanks is Before Nostromo van Stephen Mathieu een intrigerend project. Negen sfeervolle muziekstukken die in de dromen klinken van de bemanning van het ruimteschip Nostromo, vlak voordat ze ontwaken en Alien (1979) begint. Ik heb al eerder gesteld dat drones lastig zijn om over te schrijven. Associaties die muzikanten aandragen zijn zeer belangrijk in de constructie van het luisterplezier. Scenario’s als Before Nostromo vormen een mooi alternatief voor de electronica auteur wiens drones men trouw beluistert als puzzelstukje in een oeuvre.

Overigens heb ik onlangs een bluray-versie van Alien gezien en de film was beter dan ik me kon herinneren. Ook al blijft het buitenaardse wezen als psychotische serial killer nog steeds vrij duf is het als ambient—het geluid, de technologie, aankleding—een meesterlijke film. Misschien dat Before Nostromo daarom werkt, als belofte van een andere film.

Ambient Hitchcock (Ex_Machina)

Heb eindelijk Ex_Machina van Alex Garland gezien en kon concluderen dat we nu definitief een renaissance van de sciencefictionfilm doormaken. Stijlvol, eigenzinnig en handelend over de echte thema’s uit de 21ste eeuw. Het bewijst ook hoe minder geld een betere film kan opleveren, alleen al omdat je niet afhankelijk wordt van de eisen van mensen met vastgeroeste ideeën over sadistische actie, net-niet seks en vooral over muziek. Ex_Machina ziet er geweldig uit, maar waar je het duidelijkst de afwezigheid van Hollywood merkt, is de muziek van Geoff Barrow (Portishead) en Ben Salisbury, een hypnotiserende verzameling pulsen en bliepjes. Zo makkelijk is het, en laten we gewoon het beestje bij zijn naam noemen: het feit dat Carl Craig of Jeff Mills nog nooit een soundtrack voor een sciencefictionfilm hebben kunnen maken is gewoon het resultaat van racisme (ongetwijfeld gemarineerd in desinteresse.)

Hoe dan ook. Ex_Machina roept een aantal interessante vragen op. De film benadrukte alweer voor mij dat de mens nooit A.I. en robots een menselijke gedaante moet geven. We kunnen dat psychisch niet aan. Het lijkt wel of sommige angsten hierover al in onze hersens zijn vastgelegd: niet het trauma uit de jeugd dat ons leven stuurt, maar een trauma uit de toekomst. Ex_Machina hint er redelijk subtiel naar in de manier waarop kunst (maskers, schilderijen) al de blauwdrukken vormen voor de mens-machine. Aan de andere kant lijkt het heel lastig om dit niet te doen. Ik moest terugdenken aan de recentelijk Tegenlicht uitzending 'De Robot als Mens' en hoe met name in Japan die menselijke vorm wordt nagestreefd (Ex_Machina vindt trouwens op het laatst een mooie balans tussen de Westerse en Oosterse kijk op A.I. maar ik zal niets verraden over de plotontwikkelingen, het is een film waar je van te voren verder zo weinig over moet weten, zeker om het ambient Hitchcock effect goed te ondergaan.)

Die Tegenlicht uitzending was intrigerend al vond ik dat Daniel Dennett er een beetje bekaaid van afkwam. Zo zijn de documentaires nu eenmaal gestructureerd en gelukkig is op de website een langer, continu interview te zien waar hij iets dieper ingaat over de rol die evolutie zal spelen in de ontwikkeling van A.I. Vooral zijn laatste gedachte dat lang voordat een autonome A.I. operationeel wordt mensen waarschijnlijk het verschil niet meer interessant zullen vinden, beviel me wel. In die zin gebruikt Ex_Machina A.I. nog als de Ander, wat om een verhaal binnen bepaalde sciencefictionconventies te vertellen nodig is en ook al doet Garland dat op verfijnde wijze, het proces zal in realiteit veel subtieler gaan. De langzame onderdompeling in een netwerk van collectieve intelligentie dat nu nog moeilijk is voor te stellen.

Fury Road: De Techno Soundtrack

 Zoals ik in mijn vorige post stelde is de soundtrack van Mad Max: Fury Road niet te harden (toegegeven, heb The Road Warrior meteen weer gekeken -nog steeds een meesterwerk- en die soundtrack slaat ook nergens op.) Gelukkig is er genoeg technologie voorhanden om eens een alternatieve soundtrack te maken, ook al is deze natuurlijk niet netjes gesynchroniseerd met de beelden. De mix is meer een hypothetische soundtrack, een mix als kritiek: zo kan een soundtrack ook klinken in 2015 (ik zou zelf in ieder geval juichend de bioscoop uitlopen als je dit op volume over je heen krijgt.) Ik ga er eigenlijk van uit dat men in de nabije toekomst in staat zal zijn om heel eenvoudig zelf soundtracks te maken voor films, met Traktorachtige programma's die tracks moeiteloos syncen met beelden. Tot die tijd:

Mad Max: Fury Road (Alternative Soundtrack Mix) by De Toekomst Hervonden on Mixcloud

Obscure muziek: de limiet

Denk je toch dat nu alles wel is gehoord en uitgebracht, de laatste niche gevonden, de vreemdste parel ontdekt. Dat was een vergissing. Lees hier het vreemde verhaal van Martin Zeichnete en zijn hippe soundtracks die hij van 1972 tot 1983 produceerde voor atleten in de DDR. Nu uitgebracht onder de prachtige naam: Kosmische Läufer. The Secret Cosmic Soundtrack of the East German Olypmic Program 1972 - 1983 kun je op Bandcamp beluisteren en kopen.

Of toch niet? En hebben we hier te maken met een vervalsing? Dat heeft ook deprimerende implicaties. Fantasie platen hebben natuurlijk hun charme. Maar het begint er op deze manier op te lijken, dat nu het verleden echt totaal in kaart is gebracht en tot de laatste ader gemijnd, het tijd is om te beginnen met de "heruitgave" van valse geschiedenissen. Retromania van de tweede orde. Kortom, los van een uiting van hoogwaardig postmodernisme, weinig constructief.

Future Shock: de film

Ook gewoon online te vinden, de Orson Welles documentaire uit 1972 gebaseerd op Alvin Tofflers Future Shock (1970). Net als het boek een vermakelijk retro-futurisme met, hoe kan het anders, proto-Boards of Canada soundtrack. Een wonder trouwens dat de film niet kapot is gesampled door techno producers.