Sunvault: melancholische Solarpunk

Eerder dit jaar verscheen, na een succesvol Kickstarter-traject, de eerste Engelstalige collectie van verhalen, illustraties en gedichten geïnspireerd door het concept van Solarpunk: Sunvault: Stories of Solarpunk and Eco-speculation. Een bundel die ik niet ongelezen mocht laten nadat ik zelf de laatste jaren regelmatig aandacht had gevestigd op de ideeën van Solarpunk. Het is een eigenaardige ervaring om het boek te lezen. Stilistisch gaat het alle kanten op. Er zijn een aantal fascinerende gedichten, een paar experimentele verhalen (‘Strandbeest Dreams’ is denk ik echt vroeg-21ste eeuwse literatuur) en veel variaties op bekendere sciencefictionmotieven. Dat verraste mij misschien het meest: de vaak negatieve toon die niet veel verschilt van de meer pessimistische sciencefiction die zich bezighoudt met ecologische thema’s. De meer clichématige dystopieën zijn gelukkig afwezig maar de meeste verhalen zijn gesitueerd na ecologische rampen of tijdens onomkeerbare klimaatverandering, in terminologie van William Gibson: de Jackpot.

In die zin is Sunvault meer melancholische Eco-speculatie dan positieve Solarpunk. Ergens had ik gehoopt op een groot aantal visioenen van een hoopvolle toekomst, van maatschappijen die zichzelf met hernieuwde kracht richting geven. Voor mezelf mooi, omdat ik die verhalen nog wel kan schrijven, maar ik denk ook dat men (niet zonder reden) nog steeds moeite heeft met de conventies van narratief, met verhalen die niet gedreven worden door duisternis en verlies. Er gloort soms hoop in Sunvault, maar het is meer een hoop dat we een interessante, onzekere toekomst tegemoet gaan die een groot oplossend vermogen van ons zal vergen. Een toekomst van kleine overwinningen.  

Sunvault leest prettig weg en is gevarieerd maar nooit exceptioneel zoals de beste sciencefiction je manier van denken blijvend kan beïnvloeden. Wellicht komt dat gewoonweg door de intieme, introverte toon van een nieuwe generatie schrijvers. Maar ik houd een andere optie open, namelijk het vermoeden dat de manier van verhalen vertellen (en daarmee lezen) langzaam maar zeker aan het veranderen is en het boek van de nieuwe literatuur niet van papier zal zijn (en ook geen e-book). Er bestaat nog geen futuristische literatuur.

De toekomst van Nederland

Nog een dan in deze reeks. De verkiezingen zitten erop. Geen aanslagen, geen Russische hackers, zelfs Wikileaks kwam met moeite een paar dagen wat weak sauce presenteren over Rutte en Wilders. Maar wel een een-tweetje Rutte – Erdogan waar toekomstige historici (ja, die beroepsgroep krijgt het druk) nog veel plezier aan zullen beleven. De VVD heb ik niets mee, maar aan Caesar wat aan Caesar toebehoort, Rutte heeft een prima campagne gevoerd. Rutte vindt paaseitjes en “prettig kerstfeest” zeggen natuurlijk helemaal niet belangrijk maar hij wist dat je, zelfs slecht acterend, met die domme praat op rechts scoort. Hij hoefde maar een paar debatten te kiezen, kon mooi dankzij de wederzijdse provocatie met Erdogan scoren en vervolgens in een direct duel met de monotone Wilders in de stijl van Dynamo Kiev eenvoudig naar een 3-0 overwinning counteren.

De dag na de verkiezingen was er in het buitenland (en bij opvallend veel mensen) een gevoel van opluchting dat in Nederland zelf niet werd gedeeld. Meteen is er namelijk een verhaal gecreëerd dat vervolgens als een mantra word herhaald: “Wilders is misschien niet de grootste maar het speelveld is wel naar rechts verschoven.” De toon was tijdens de campagne inderdaad populistisch, maar verkiezingen zijn in Nederland nooit echt hoogdravend, met de media die we nu hebben is het zelfs onmogelijk. Bovendien, Nederland is gewoon een land dat altijd naar rechts helt, zelfs in de jaren zeventig. Dat de PvdA is gedecimeerd is geen verlies van links want dat is al jaren een grijze neoliberale partij met xenofobe trekjes. In die zin is het hoopvol dat de leegloop richting echte linkse partijen heeft plaatsgevonden. En het is makkelijk te vergeten dat vorig jaar rond deze tijd er helemaal niets op links gebeurde. Jessiah is ook geen groot licht maar hij heeft in ieder geval iets positiefs en energieks, een jeugdige uitstraling die politiek links Nederland eigenlijk nooit heeft gekend.

Maar het grote plaatje is gewoon belangrijker dan het binnenlandse gepriegel. En dat grote plaatje is dat Wilders zichzelf onderdeel had gemaakt van een populistische kabel die van Brexit – Trump naar Le Pen zou lopen. De verkiezingen in Frankrijk zijn natuurlijk vele malen belangrijker dan die van Nederland maar Wilders was wel essentieel in het populistische verhaal. Een gevoel van onvermijdelijkheid zou zijn ontstaan als Wilders de grootste was geworden. En je merkt dat alles wat geen overwinning is in het buitenland wordt gezien als verlies. De subtiliteiten van de Nederlandse politiek interesseert vrijwel niemand (zoals de Nederlandse media ook niet geweldig is geïnformeerd over bijvoorbeeld verkiezingen in Spanje.) De conclusie is: Wilders heeft verloren, de winning streak is gebroken. En dat is voorlopig goed genoeg.

Na een toch wel beschamende verkiezingscampagne van ongekend laag niveau is het tijd om de Mickey Mouse bullshit achter ons te laten. De formatie van een regering wordt waarschijnlijk zeer complex en zal van alle partijen vragen dat ze over hun schaduw moeten stappen. Om D66 mee te laten doen zal toch de, al dan niet gespeelde, xenofobie moeten worden bijgeschaafd. En misschien komt men zelfs op een positiever (lees groener) verhaal uit waar zelfs het bedrijfsleven inmiddels naar smacht. Want net zo makkelijk kun je in de uitslag lezen dat Nederland balans zoekt (wat natuurlijk niet zo is, Nederland is geen enkele entiteit die iets vindt, en Amsterdam heeft bijvoorbeeld duidelijk compleet andere ideeën dan de rest van Nederland.) Maar ergens ligt een potentieel voor een prettig innovatief land dat internet know-how, groene energie en, laten we eerlijk zijn, wietteelt kan uitbouwen tot een werkelijk 21ste eeuwse samenleving die zich rustig kan voorbereiden op de onvermijdelijke robotisering.

Dat is eigenlijk de enige toekomst waar Nederland zich mee moet bezighouden. De vraag is of dat met veel of minder ruis gaat gebeuren. En daar ligt een schone taak voor media die zich de afgelopen jaren steeds erger zijn gaan misdragen door journalistieke grondbeginselen te laten varen voor de dictatuur voor de click. De click die gewoon beter reageert op negativisme. Het zou de pers sieren dat ze beginnen in te zien dat het experiment, de innige relatie, met Wilders zijn langste tijd heeft gehad. Hij gaat geen nieuwe ideeën bedenken en hij gaat ook niet groter worden dan dit, een periode waarin hij echt alles mee had -Brexit, Trump, een idolate media, enge Europese vriendjes, geldstromen uit Amerika-. Elke ontevreden PVV-stemmer is inmiddels geportretteerd in kranten en de gemedieerde obsessie met de Islam heeft absurde dimensies aangenomen. Tijd voor zelfonderzoek. Het aantal columns (gewoon meningen, vrijwel altijd oninteressant) radicaal terugbrengen, de opiniepagina alleen in de zaterdagkrant plaatsen en voor de rest gewoon weer journalistiek brengen. Onderzoek doen, macht controleren, de lezer informeren. [rewind in The Big Short stijl]. Dat gaat natuurlijk niet gebeuren. Dan is het tijd om mensen media-discipline bij te brengen, de trollen langzaam maar zeker te laten verhongeren. Zelf de informatiestromen vormen.

In welke richting wijst Tomorrow's Harvest?

Ik ben geen echte Boards of Canada fanboy, zo iemand die zich stort op geheime codes, elke synthesizer moet identificeren, etc. Meer een liefhebber. Al hun albums betekenen veel voor mij, zijn compleet in mijn leven vervlochten. Het zijn waarschijnlijk de platen die ik het meest draai, omdat ze nooit vervelen, bijna bij elke beluistering een nieuw detail prijsgeven. Je kunt je er in verliezen, bij werken, bij in slaap vallen. En tracks als ‘Olsen’, ‘Tears From The Compound Eye’, ‘The Beach at Redpoint’ behoren tot de mooiste muziek die er bestaat. Daar zijn weer een verzameling nieuwe tracks bijgekomen onder de prachtige noemer Tomorrow’s Harvest. Waar waren we gebleven? Het permanent ondergewaardeerde The Camping Headphase uit 2005 was een noodzakelijke zonnige plaat na het sinistere Geogaddi. We worden acht jaar later wakker na het wonderbaarlijke ‘Farewell Fire’ (“we staarden trippend in het smeulende kampvuur”)…in een andere wereld. Leeg, de zon schijnt maar ondanks het zomerse licht is het niet warm. De stad lijkt verlaten.

In deze sfeer begint Tomorrow’s Harvest, onmiskenbaar een nieuw album van Boards of Canada, maar toch, ondanks het gebruik van bepaalde motieven, een plaat met een compleet eigen verhaal/energie. Een plaat ook waar je gemakkelijk van kan houden ondanks een middenstuk waar ik na herhaaldelijke beluistering de eerste week steeds de weg in kwijt raakte (het soort verdwalen dat interessant is) dankzij twee slim gepositioneerde hypnotische tracks (‘Split your Infinities’ en ‘Uritual’). Tomorrow’s Harvest voelt als een sterke plaat. Dat wil zeggen: het vormt een krachtig artistiek statement, zelfverzekerd en in totale controle van thematiek en geluid. Het eist een prominente plaats op, in je leven, in de cultuur. Dit in tegenstelling tot de gespeelde sterke plaat (zie valse profeet Kanye West) die binnen een paar weken in de uitverkoopbakken is terug te vinden.

Ik heb het vermoeden dat Tomorrow’s Harvest een politieke plaat is. Een unieke soort ambient politiek door gebruik van connotatie en gevoel in plaats van tekst en slogans. Een blik op titels als ‘Reach for the Dead’, ‘Cold Earth’, ‘Sick Times’ en ‘Collapse’ doen een wereld in verval vermoeden. Eigenlijk hoef dat niet verrassen want er is altijd een rode draad van ecologisch bewustzijn die door het oeuvre van het duo loopt, een sceptische, licht bezorgde blik vanuit een pastorale positie op de decadentie van de stadsmachine (bestudeer de hoes en het wordt duidelijk dat de skyline van San Francisco over een foto van een woestijnlandschap is geplakt. De geest van de stad?) Als er een breuk is met de rest van het werk van Boards of Canada dan is het dat de kindertijd is verlaten. Nostalgie, de term waar Boards of Canada steevast mee word geassocieerd is op Tomorrow’s Harvest bijna totaal afwezig. Ingetogen, zonder grote gebaren is de blik richting de toekomst verschoven. Een belangrijke en noodzakelijke verschuiving, niet alleen voor Boards of Canada dat anders was meegezogen in retromania, maar ook voor de luisteraar, het gevoel dat zoiets als een toekomst je denkwereld instroomt. Een onzekere toekomst zoveel is zeker, al heeft een late titel als ‘New Seeds’ iets hoopvols. Het ambivalente einde doet je afvragen welke bloemen hier uit zullen bloeien. De comebacks van 2013 voelen immers niet als afsluitende hoofdstukken.