Een experimentele opstelling (over die Caustic Window compilatie)

Blijkbaar hing er iets in de lucht met dat verlangen naar nieuw werk van Richard D. James. Maar dat een nieuw album via een dergelijke omweg zou verschijnen is wel apart. Een korte samenvatting: in 1994 op de top van zijn Aphex Twin faam wordt een testpersing van een compilatie onder het pseudoniem Caustic Window gemaakt. De LP wordt vervolgens om onduidelijke redenen nooit uitgebracht. Twintig jaar later verschijnt een van de zeldzame vinylschijven op eBay waar ze door (hier krijg ik persoonlijk last van gevoelens van synchroniciteit) Markus Persson, de man achter Minecraft, worden gekocht. Via een Kickstartercampagne wordt geld verzameld om de tracks digitaal voor fans toegankelijk te maken. De Aphex-liefhebber heeft toch opeens zijn nieuwe muziek.

Caustic Window is als losstaande entiteit al geweldig. Een prachtige verzameling dansbare techno met een sublieme ambienttrack '101 Rainbows (Ambient Mix)'. Maar ergens is het ook een unieke kans om naar het verschil van twintig jaar in dansmuziek te luisteren. Alsof je een obscuur fossiel in hars vindt. Toevallig hoorde ik de Caustic Window compilatie ongeveer gelijktijdig met The Air Between Words van Martyn, toch een van de meest gerespecteerde producers op het moment, en het verschil is buitengewoon*. Wellicht oneerlijk om Martyn te noemen, want hij is alleen maar een representant. Van wat? Een gortdroog geluid zonder twijfel (Caustic Window ademt.) Maar vooral van een bepaalde collectieve richtingloosheid (met een aantal oorzaken die hier eerder zijn besproken.) In de Caustic Window tracks hoor je een achteloos plezier dat verankerd is in een andere tijd, een andere blik richting de toekomst. Een levende cultuur.

En dan zijn er minsten nog twee albums van Richard D. James uit dezelfde periode die nooit officieel zijn uitgebracht. Als de man wat ambitie zou tonen, kon hij moeiteloos dansmuziek naar zijn hand zetten en er als een ironische dictator over heersen.

* Een minder retorische vergelijking zou met de nieuwe Plastikman zijn. Maar dat album heb ik nog niet goed verwerkt. En het is een andere vergelijking, met een producer die ook al actief was in 1994 (en daar duidelijk, met nieuwe middelen, een continuïteit mee zoekt).

Piketpaal 3: Platinum Breakz

Tijdens zijn hoogtijdagen (1993-1998) was jungle zo rijk aan innovatie dat het een aantal piketpalen richting de toekomst heeft geplaatst. Dit is de eerste die ik bespreek. In het cd-boekje staat trots “21st Century Urban Breakbeat Music”. Eigenlijk dacht ik in 1996 niet zo na over de toekomst van muziek want, kom op, volgende week, zou je weer worden weggeblazen. De toekomst was heel ver weg. Maar terugdenkend moet ik achteloos hebben verwacht dat de muziek op Platinum Breakz tot ver in de 21^ste eeuw zou worden uitgewerkt. Aan de andere kant, de meeste tracks klinken zeventien jaar later nog vers. Als de ware muziek van vandaag.

Platinum Breakz (1996) is een compilatie van het Metalheadz label van Goldie. Een label dat zelfbewust jungle naar een hoger plan wilde tillen. Sindsdien is er geen compilatie geweest die zoveel artiesten op de top van hun kunnen presenteert (Total 3 komt nog enigszins in de buurt), die een dergelijk breed front van futuristisch geluid neerzet. Metalheadz moest wel met een statement komen want eerder dat jaar had LTJ Bukem zijn even monumentale Logical Progression compilatie uitgebracht. Het mooie van jungle was dat er een vriendelijke concurrentie heerste tussen labels, zodat men elkaar een tijdlang op muzikale wijze probeerde te overtroeven, met als resultaat een rush van innovatie.

Ken je dat? Je wilt heel graag aan mensen een plaat laten horen omdat je enthousiast bent…en dan is het eerste nummer het slechtste van de plaat. Zit je de hele tijd “wacht even, het geniale moment komt zo!” ‘V.I.P. Riders Ghost’ van Rufige Kru heb ik heel vaak overgeslagen. Dat komt omdat die sample van “every day of my life” wel bijna drie minuten lang wordt herhaald tot de ritmetrack op volle stoom is (dan wordt het ook erg goed). Vaak heb ik de openingstrack overgeslagen uit ongeduld omdat wat dan volgt een grand slam van muzikale klasse is. Peshay’s ‘Psychosis’ zet de melancholische toon door slim een vrijwel woordeloze soulzang te lanceren met een bizar gedetailleerde ritmeconstructie. Doc Scott volgt met ‘Far Away’, een ingetogen gooi naar zomerse nostalgie. Daarna is de beurt aan Dillinja met ‘The Angels Fell’. In die periode bouwde producers met remixen aan een langlopend narratief waarmee originele tracks werden gemijnd voor nog meer betekenis. ‘The Angels Fell’ is een vervolg op Goldie’s monumentale ‘Angel’ en maakt er door de toevoeging van een Blade Runner sfeer een van de definitieve jungletracks van. Tiener J Majik laat het niet op zich zitten met de klassieker ‘Your Sound’, een wilde rivier van beats met watervallen, aftakkingen, bochten en stroomversnellingen. Wat nu opvalt is dat tracks als ‘Your Sound’ maar ook ‘The Flute Tune’ en ‘The Spectrum’ bijna willekeurig zijn vastgelegd, alsof een track op elk moment kan afsplitsen in een andere richting. Je vermoedt dat er ontelbare parallelle versies van bestaan waar een muzikant zich de rest van zijn leven aan kan wijden.

De eerste cd heb ik altijd melancholisch gevonden met meer (subtiele) jazzinvloeden, de tweede cd is grotendeels donker en machinaal. Jungle wordt niet veel dwingender dan Asylums ‘Da Base II Dark’. J Majik, Dillinja en Peshay keren terug met drie tracks die de komende militarisering van de realiteit op onbehagelijke wijze aankondingen. Majiks ‘Final Approach’ is een bruut spervuur van beats terwijl Dillinja het in eerste instantie subtieler lijkt aan te pakken totdat een tapijtbombardement van bas wordt neergelegd. Het mooiste is echter de afsluiter ‘The Nocturnal (Back on the Firm)’ van Peshay. Een vriend van mij had een versie van Platinum Breakz met een andere (brutere) track op deze plek, maar ik denk nog steeds dat ik de betere deal kreeg dankzij de ingetogen manier waarop Peshay de Mentasm-riff over een kruipend ritme uitzaait. Duistere dansmuziek op zijn allerbest.

Zoals gezegd niet dé piketpaal van jungle maar wel een punt in muziek waarachter je nog een onontgonnen gebied vermoedt. Metalheadz zou een jaar later al een tweede compilatie uitbrengen met drie onberispelijke meesterwerken (‘Arabian Nights’, ‘Metropolis’ en ‘To Shape The Future’) maar de collectieve honger leek afwezig, alsof het bewust worden van de eigen kracht een uniek moment is dat onmogelijk kan worden vastgehouden. Helaas, maar dat moment leven is al een wonderbaarlijke ervaring. Platinum Breakz is daarom een van de "meetlatten" waar de ik de rest van muziek mee vergelijk. Een te hoge meetlat voor de meesten.