Stranger Things: Esthetische armoede

 De Netflix-serie Stranger Things heeft in korte tijd op veel aandacht mogen rekenen. Zonder al teveel voorkennis ben ik er aan begonnen en vrijwel meteen merkte ik dat er iets mis was. Drie afleveringen lang heb ik me zitten verbazen over de buitengewone intensiteit waarmee de makers alleen maar in citaten werken. Stranger Things is dan eindelijk peak retromania. Het verhaal doet er totaal niet toe, want je wordt constant afgeleid door verwijzingen naar Poltergeist, Goonies, E.T. elke Stephen King-verfilming uit de jaren tachtig (hoe de titel –vanzelfsprekend in retro-lettertype—opent naar de actie is bijvoorbeeld een omgekeerde knipoog naar de opening van The Dead Zone) en ontelbare paranoiafilms waarin obscure overheidsinstellingen zich zonder scrupules met duistere zaken bezighouden. De poster hierboven behoeft geen uitleg. Zelfs de veelgeprezen (en prettige) muziek is in wezen niets meer dan een imitatie van John Carpenter. Frederic Jameson zag dit in zijn beroemde artikel 'The Cultural Logic of Late Capitalism' (1984) aankomen:

The insensible colonization of the present by the nostalgia mode can be observed in Lawrence Kasdan’s elegant film Body Heat, a distant "affluent society" remake of James M. Cain’s Double Indemnity, set in a contemporary Florida small town a few hours’ drive from Miami. The word remake is, however, anachronistic to the degree to which our awareness of the preexistence of other versions (previous films of the novel as well as the novel itself) is now a constitutive and essential part of the film’s structure: we are now, in other words, in "intertextuality" as a deliberate, built-in feature of the aesthetic effect and as the operator of a new connotation of "pastness" and pseudohistorical depth, in which the history of aesthetic styles displaces "real" history.

In die zin is het ook teleurstellend dat we na dertig jaar nog steeds hier aan vasthouden. Stranger Things vormt eigenlijk zoiets als retro-postmodernisme. Het probleem is niet de nostalgische blik naar de jaren tachtig, maar wat je er mee doet. Halt and Catch Fire dat zich in dezelfde periode afspeelt herschrijft bijvoorbeeld op fascinerende wijze de geschiedenis van de computerindustrie. Stranger Things brengt totaal niet nieuws, elke aspect is een cliché, van verhaallijn en aankleding tot de manier waarop personages op een situatie reageren. De meest positieve interpretatie zou de serie kunnen omschrijven als conceptuele kunst: hoe ver kan men gaan met het gebruik van citaten. Het antwoord is: totdat het je als toeschouwer helemaal niets kan schelen. Er is namelijk geen verrassing mogelijk, elke plotwending is er een die je al kent. De enige manier om nog verder te gaan dan Stranger Things is door in navolging van Gus van Sant’s Psycho (1998) alle shots van een film na te bootsen. Maar helaas is Stranger Things een succes wat altijd leidt tot imitaties. Ah, imitaties van imitaties, de perfecte aankleding voor een angstcultuur die elk risico wenst uit te bannen.

Waar is de digitale horizon gebleven?

Ik ben snel een liefhebber geworden van de serie Halt and Catch Fire (AMC) over de perikelen van een ambitieus computerbedrijf in het begin van de jaren tachtig. Het vangt verrassend goed het tijdsgevoel en de muziek is vaak avontuurlijk, zonder te kiezen voor de pophits van de tijd. De esthetiek is vrij subtiel, ambient met kleine details die gewoonweg kloppen. De begintitels passen hier perfect bij.


Laatst bedacht ik toen de serie begon opeens: wat is er gebeurd met de digitale horizon? In de jaren tachtig had je op verpakkingen, in reclames, games en films (Tron) vaak het beeld van een horizon. Vanzelfsprekend om de associatie op te roepen van een wereld die nog komt en binnen handbereik is dankzij de computer (soms andere digitale technologie als de cd-speler). Ik heb snel een paar voorbeelden gezocht:

 

Deze horizon is compleet verdwenen uit de hedendaagse esthetiek. Waarna je snel de conclusie kunt trekken dat marketingfiguren onbewust niet geloven in de toekomst. In de verkoop van apparaten of andere objecten met een idee van een wereld die nog moet komen. Ongetwijfeld is dit idee uitgebreid bij consumenten onderzocht en krijgt deze er geen positieve gevoelens bij. Uit angst natuurlijk, pure angst.

Retro Subliem

Voor het eerst in 23 jaar een nieuwe single van Chic. Ik heb hem braaf geluisterd. En daarna nog een keer, en nog een keer. En na twaalf keer moest ik mezelf dwingen om iets anders te gaan doen. Pure ontroerende euforie zoals alleen Chic dat kan. Met uitzondering van twee geluidseffecten—en zelfs daar kun je over twijfelen—klinkt het precies alsof het tijdens de ‘Good Times’ sessies had kunnen zijn gemaakt. Maar als je opeens merkt dat je op zijn Nile Rodgers luchtgitaar speelt, maakt dat totaal niets uit. Dit is kortom, retro subliem. De tekst hint er ook naar, half verontschuldigend (“I don’t want to live in the past/But it’s a nice place to visit”) en gebruikt achteloos ook nog wat intertekstualiteit. Bovendien, een ambachtsmeester als Rodgers hoeft helemaal niets meer te bewijzen. Het enige minpunt aan de single is de lengte. Vijf minuten is veel te kort. Dit schreeuwt om een 16-minuten edit, met pieken, dalen, opdoemende strijkers en steeds maar weer die gitaar.

Retro op de juiste manier gebruiken

Wijze woorden van Lapo Elkann in Man Got Style (had ik al gezegd dat het een cool tijdschrift is?):

When we speak about retro I would say that retro applied in a modern and futuristic way is an asset. Retro applied in a nostalgic way can be a limitation to a brand, a product and a company. One has to be very cautious about how one applies retro. I have worked with retro on the Fiat 500, on the Baglietto boat MV 13, on all the retro shapes of eyewear but always focussing on giving innovative materials to each and every shape. The nostalgic part can be a tricky part, a dangerous part. The reality is we’re seeing in the industry – not only of footwear, eyewear, cars, in many different industries – a lot of the creatives are bringing a retro feel to their product, but in the feel they’re always applying innovative materials. Because with retro there needs to be a reason why. When I did the bespoke for Gucci I chose a retro fit but with a modern shape. Retro often has amazing stories to tell, but often the present and the future has amazing stories to tell too.

Deel 2 is ook vermakelijk.

Mainstream Retro

Ikea doet ook een gooi naar retromania met de ÅRGÅNG collectie waarvoor ze schijnbaar in het eigen archief zijn gedoken. Ik zeg schijnbaar, want dat soort vintage is eenvoudig te fantaseren, inclusief oude advertenties. In Zweden blijkbaar al sinds juli verkrijgbaar en daar vind je ook de hele collectie. Wat betekent het allemaal? Dat retromania definitief mainstream is geworden en dus zijn terminale fase ingaat? Of is het nog een extra retrolaag die verstikkend werkt? Of is het, dat kan ook nog, gewoon mooier design?

Mad Men in space

Ja, dat waren nog eens tijden. Op je aardboltapijt lekker genieten van het uitzicht onder het genot van een zwaartekracht-vrij drankje.

Welke verleden?

In 2013, the Beatles exist almost solely to be commemorated.

Stephen Deuser in Salon, het is niet mooier samen te vatten. Of 'I Want To Hold Your Hand' daadwerkelijk andere liedjes uit dat jaar overschaduwd, waag ik te betwijfelen. Ik moest er juist vandaag aan denken hoe nostalgie/retromania ook een bepaalde geschiedenis kiest. Neem als voorbeeld de manier waarop radio het verleden kadert en sommige "gouwe ouwe" compleet negeert. Hits als 'Groove is in the Heart', 'Right in the Night' of 'Last Train to Transcentral' zijn inmiddels meer dan twintig jaar oud maar niet uitgenodigd op het nostalgiefeest. Ik vraag me af waarom? Probeert men de sporen uit te wissen van muziek die men toen al tandenknarsend moest draaien? Of klinken dat soort nummers eigenlijk nog steeds modern en moet men concluderen dat we niet zoveel zijn opgeschoten? En bepaalde artiesten als Adele en Amy Whitehouse hebben slim op dit sentiment ingespeeld, met een instant-retro die naadloos kan worden ingepast in het officiële verleden. Herinneringen van anderen zijn het niet waard om te herleven.

Zielloze Mod

 "Sometimes we look more like the bloodless archivists of a real gone time."

Zo eindigt Ian Penmans recensie van Mod: A Very British Style in London Review of Books. Hoogwaardige kritiek, stilistisch maar ook op het gebied van ideeën, in eerste instantie een verplichte tekst voor anglofielen, maar met een aantal melancholische zijpaden richting het lot van modernisme en retromania.