Ambient Hitchcock (Ex_Machina)

Heb eindelijk Ex_Machina van Alex Garland gezien en kon concluderen dat we nu definitief een renaissance van de sciencefictionfilm doormaken. Stijlvol, eigenzinnig en handelend over de echte thema’s uit de 21ste eeuw. Het bewijst ook hoe minder geld een betere film kan opleveren, alleen al omdat je niet afhankelijk wordt van de eisen van mensen met vastgeroeste ideeën over sadistische actie, net-niet seks en vooral over muziek. Ex_Machina ziet er geweldig uit, maar waar je het duidelijkst de afwezigheid van Hollywood merkt, is de muziek van Geoff Barrow (Portishead) en Ben Salisbury, een hypnotiserende verzameling pulsen en bliepjes. Zo makkelijk is het, en laten we gewoon het beestje bij zijn naam noemen: het feit dat Carl Craig of Jeff Mills nog nooit een soundtrack voor een sciencefictionfilm hebben kunnen maken is gewoon het resultaat van racisme (ongetwijfeld gemarineerd in desinteresse.)

Hoe dan ook. Ex_Machina roept een aantal interessante vragen op. De film benadrukte alweer voor mij dat de mens nooit A.I. en robots een menselijke gedaante moet geven. We kunnen dat psychisch niet aan. Het lijkt wel of sommige angsten hierover al in onze hersens zijn vastgelegd: niet het trauma uit de jeugd dat ons leven stuurt, maar een trauma uit de toekomst. Ex_Machina hint er redelijk subtiel naar in de manier waarop kunst (maskers, schilderijen) al de blauwdrukken vormen voor de mens-machine. Aan de andere kant lijkt het heel lastig om dit niet te doen. Ik moest terugdenken aan de recentelijk Tegenlicht uitzending 'De Robot als Mens' en hoe met name in Japan die menselijke vorm wordt nagestreefd (Ex_Machina vindt trouwens op het laatst een mooie balans tussen de Westerse en Oosterse kijk op A.I. maar ik zal niets verraden over de plotontwikkelingen, het is een film waar je van te voren verder zo weinig over moet weten, zeker om het ambient Hitchcock effect goed te ondergaan.)

Die Tegenlicht uitzending was intrigerend al vond ik dat Daniel Dennett er een beetje bekaaid van afkwam. Zo zijn de documentaires nu eenmaal gestructureerd en gelukkig is op de website een langer, continu interview te zien waar hij iets dieper ingaat over de rol die evolutie zal spelen in de ontwikkeling van A.I. Vooral zijn laatste gedachte dat lang voordat een autonome A.I. operationeel wordt mensen waarschijnlijk het verschil niet meer interessant zullen vinden, beviel me wel. In die zin gebruikt Ex_Machina A.I. nog als de Ander, wat om een verhaal binnen bepaalde sciencefictionconventies te vertellen nodig is en ook al doet Garland dat op verfijnde wijze, het proces zal in realiteit veel subtieler gaan. De langzame onderdompeling in een netwerk van collectieve intelligentie dat nu nog moeilijk is voor te stellen.

De melancholie van roest

De Zweedse kunstenaar Simon Stålenhag maakt fascinerende schilderijen van een realistische toekomst. Een half-conventionele wereld van herkenbare houten huizen, Volvo's, gewone kleren, voornamelijk Zweedse natuur die bevolkt wordt door robots, bezig met hun noeste arbeid of juist tot stilstand gekomen, overmand met de melancholie van roest. Volkomen geloofwaardig. Hier is meer werk te bekijken.

Een wereld voorbij arbeid

Na klimaatverandering waarschijnlijk hét vraagstuk van de komende vijftig jaar: wat als de automatisering daadwerkelijk doorzet?

The idea that robots could make employment itself optional may sound fantastic. No more work! But the end result could be more, not less angst. We’d still have to find our place among the robots, except this time without work as a guidepost for defining a sense of purpose. By eliminating the need for people to work, robots would free us up to focus on what really makes us human. The scariest possibility of all is that only then do we figure out what really makes us human is work.

Vooropgesteld dat er nog genoeg praktische problemen zijn voordat een groot deel van het werk is geautomatiseerd zoals dit artikel in Wired stelt, lijkt de bovenstaande situatie me een existentialistische droomscenario. Cory Doctorow suggereert in het artikel dat de consumptiemaatschappij logischerwijs niet kan overleveren, immers, wie gaat al die producten die robots produceren nog kunnen aanschaffen? 

Zelf denk ik snel aan de volgende vraagstukken:
- Krijg je in eerste instantie een zelfmoordepidemie wanneer mensen geen nieuwe zingeving kunnen vinden voorbij werk?
- Wat gebeurd er wanneer een bepaalde demping, of kanalisering van het onderbewustzijn, wat arbeid in wezen is, wegvalt? Kunnen agressie, fantasie, libido de vrije loop krijgen, of ligt hier een mooie kans voor vergaande virtual reality?
- En de vraag die zelden wordt gesteld: wat is de wettelijke status van de nieuwe werkers? Een nieuwe slavernij lijkt me onwenselijk aangezien mensen er nooit mee om hebben weten te gaan.