David Lynch 1946 - 2025: De Amerikaanse surrealist

 

Ik heb dit vaker verteld maar het is achteraf gezien een cruciaal moment geweest, samen met Videodrome die ik een jaar later zou zien: als 13-jarige zag ik Dune in de bioscoop, zonder enige bagage over het boek en al helemaal niet met een idee wie de regisseur was (een leeftijd waarop dat soort details nog volstrekt onbelangrijk zijn.) Ik vond het een overweldigende ervaring met bizarre technologieën, vreemde geluiden, buitengewoon sensuele vrouwen en perverse details. Pas rond het verschijnen van Twin Peaks en Blue Velvet, dat ik meteen ging zien, maakte ik de connectie dat dit het werk van dezelfde regisseur was en hoe veel Lynchiaanse details Dune in waren gesmokkeld. Hoe hij dus 40 jaar lang mijn perceptie heeft gevormd. Want Lynch bleef zichzelf ontwikkelen, elke nieuwe film een complexer labyrint, wat uiteindelijk zou pieken met episode 8 van het volstrekt compromisloze derde seizoen van Twin Peaks.

Hij was de grootste Amerikaanse surrealist, een avant-garde kunstenaar die door Mel Brooks Hollywood werd in gesmokkeld. Lynch had een ambivalente relatie met Hollywood, hij was overduidelijk gefascineerd door de grandioze droomfabriek en wist er een niche te veroveren. Zijn naam is allang een bijvoeglijk naamwoord geworden waarmee elke vorm van vreemde duisternis mee wordt omschreven. In die zin was er ook sprake van een symbiotische relatie: acteurs wilde met hem werken en Lynch gaf Hollywood een eigenzinnige toegang tot het Amerikaanse onbewuste dat gemijnd kon worden en in homeopathische doses gebruikt voor andere films. Desondanks koste de financiering van zijn films veel tijd en moeite en werden veel van zijn films vanaf Fire Walk With Me met veel Europese inbreng gecompleteerd. Ik denk dat hij als surrealist uiteindelijk ook meer op waarde werd geschat in Europa.

Dromer van zoveel prachtige (en gewoonweg intens geile) beelden, de duistere gang in Lost Highway (niemand kon zo mooi een personage tegen een donkere achtergrond filmen), de mieren op het oor in Blue Velvet, de sublieme droom van Elephant Man, “Cossacks are in Russia!”, de Poolse realiteit in Inland Empire, de demonische lach van Laura Palmer in Fire Walk With Me, een willekeurig moment in Eraserhead en misschien mijn favoriet Robert Forster in Mulholland Drive die bij een plaats delict zich omdraait en een moment lang naar een lichtstreep kijkt in nachtelijk Los Angeles alsof daar een aanwijzing is te vinden. Ongetwijfeld, op zijn eigen manier, op weg naar een nieuwe droom.

Welke jaren tachtig?

Voor de tweede keer naar een jaren tachtig-feest geweest. Gezellig en in het begin het onmiskenbare gevoel dat je op een schoolfeest ben beland maar iedereen is oud geworden. Nu al ontwaar je de contouren van een soort canon, een verzameling platen die het idee van de jaren tachtig definiëren. Een deel is de pure pop jaren tachtig, het beste wat de top-40 in die periode had te bieden. Dit werd in de grote zaal van Paradiso gedraaid voor een publiek dat hoofdzakelijk nog lang niet geboren was toen het hits waren, de grotendeels niet eens waren geboren toen Discovery uitkwam (culturele tijddilatatie wordt heel tastbaar wanneer je voorstelt dat we in 1985 uit ons dak zouden gaan op muziek rond 1945.) Een ander deel, heel symbolisch in de kelder te vinden, is gemarkeerd als new wave, wat men in het Verenigd Koninkrijk wel indie disco noemt, een losse verzameling dansbare alternatieve muziek (indie, gothic, ska) met als kroonjuweel ‘Just Like Heaven’, dat zeker twee keer werd gedraaid. Wat mist is een derde laag, de vreemde jaren tachtig. Een open verzameling muziek die zich laat categoriseren door intensiteit en niet zo zeer door genre. Als je het over tastbare nostalgie hebt dan is dit de muziek die in het Amsterdamse Korsakoff werd gedraaid: een mix van industrial (Ministry, Nitzer Ebb, Front 242), Amerikaanse gitaarmuziek (Sonic Youth, Butthole Surfers, Big Black) en opkomende rap. Vanzelfsprekend ook een stijl met zijn eigen “hits” en regels, maar een ook een genot dat ik op zulke avonden mis.

Sleep Deprivation

 

Wat nog te schrijven over je favoriete muziek? Het voelt bijna als een opluchting dat Sleep Deprivation van The Black Dog ongrijpbaar is, vervliegt terwijl je luistert. Een onderdompeling in geluid en melodie, vriendelijk en plezierig als het ontwaken uit een diepe slaap, een moment dat je jezelf moet terugvinden, een ondefineerbare tinteling omhult je wezen waar geen artificieel paradijs tegen op kan. Vanzelfsprekend mijn favoriete plaat van 2024, maar dat zegt weinig omdat hij laat in het jaar werd uitgebracht (en nog later thuis gebracht.) Als cultureel artefact bijna onzichtbaar, ongehoord...dus voor de ware connaisseurs. De peinzers, lezers, wandelaars en lucide dromers.

Sleep Deprivation (Science Recordings)

The 21st Century Hasn’t Started Yet

Having had more time to think about that, I would say that something happened to, us as a culture, in the early to mid-1990s. This is something very well expressed in my friend John Higgs’ book about the KLF — it’s called The KLF: Chaos, Magic & The Band Who Burned A Million Quid. It’s a brilliant insight into what was happening during that time, and I’m not just saying that because it does have a very beautiful and windswept image of me in it somewhere. Jimmy and Bill were terrific. John is pointing out in his book that when they left that dead sheep on the steps of the Brit Awards and announced the KLF had left the music industry and deleted their back catalogue — which, incidentally, cost them a great deal more than a million quid — this was around about 1990. That was signalling the end of rave and dance, yes it would still trail on for a while after that but it was pretty much over.

     The 21st Century Hasn’t Started Yet: An Interview With Alan Moore (2016)

Southland Tales

In de bioscoop verwachtte ik een openbaring waardoor alles op zijn plek zou vallen. Maar het blijft een caleidoscopische film van welhaast profetische momenten, bijtende satire en onnavolgbare misstappen. Een onhandige avant-garde? In ieder geval was ik dit keer gevoelig voor het Verfremdungseffekt dat Kelly bij vlagen glorieus inzet (altijd met het risico dat het wordt ervaren als slecht acteren.) Het blijft een film die “onbeslisbaar” is, die niet definitief is te kwalificeren. Hoe graag had ik voluit willen kunnen zeggen: ***** onbegrepen meesterwerk! Maar dat zou bluf in het smaakspel zijn. Tegelijkertijd maakt dat Southland Tales zo fascinerend, de beste film over de jaren 2001-2008 is misschien terecht absurd en lelijk. En er is altijd een “betere” versie, een belofte, hier de Cannes-edit (genadeloos afgekraakt door critici), al geloof ik niet dat 15 minuten extra materiaal genoeg is om de film recht te trekken.

Jaarlijsten

 Of wel jaarlijst ennui. Ritualistisch, als een parade die anderhalf maand door je straat trekt, maar waar je geen affiniteit meer voor voelt (Sinterklaas, maar nog veel aanweziger.) Geen kritiek op het automatisme, behalve op de makkelijkste, Spotify Wrapped. Ik wil het niet meer weten, de favoriete films van de Cineville-bezoekers, de drie beste van Richard Brody, de 100 beste platen van The Quietus, die van Pitchfork, mijn volgers, de 50 beste re-issues, de meta-analyse van de lijstjes, ik kan de hele absurde lijst opratelen maar waarom de moeite doen? Een individueel malaise, vanzelfsprekend. Maar malaise is te negatief, want het voelt rustgevend en het resultaat van een tendens die al langer gaande is: de duik in atemporaliteit, het besef dat de praktijk van luisteren, lezen en kijken meer dan ooit los is gekoppeld van het moment, het dictaat van het nieuwe. Het kalme plezier van de persoonlijke verkenning.

Aevontuurlijke radio

Autechre lijkt meestal te opereren in een eigen universum. Een indruk die versterkt wordt doordat je meestal naar hun muziek luistert als albums. Daarom is hun serie van mixes voor BBC6 Artist in Residence zo intrigerend, met de mixes van een uur plaatsen ze zichzelf in een open wereld van invloeden en geestverwanten, alles experimenteel en vrij, als muzikaal statement vele malen interessanter dan vrijwel alle platen die dit jaar zijn uitgekomen en nu in een stortvloed aan lijstjes voorbij trekken. Het is een levende muziek, avontuurlijk, vol onbekende namen, zonder aanzien van genres en met een energie die ik associeer met de periode 1980 -1999. Ik bedacht dat Autechre een zekere niche als dj’s kunnen innemen en uitwerken die zeer verfrissend zou zijn: heel persoonlijk, nonlinear, het plezier van de continue verrassing.