Ursula Le Guin (1929 – 2018): een alternatieve fantasie

“In modern fantasy (literary or governmental), killing people is the usual solution to the so-called war between good and evil. My books are not conceived in terms of such a war, and offer no simple answers to simplistic questions."

Het overlijden van auteur Ursula Le Guin voelt als een zacht einde van een tijdperk. Natuurlijk leven er nog een aantal tijdgenoten, overlevers van een bont gezelschap dat de sciencefiction in de jaren zestig en zeventig transformeerde, maar zij was waarschijnlijk nog de laatste van het kaliber Philip K. Dick (met wie ze samen op de middelbare school zat) en J.G. Ballard. Die twee heb ik bijna alles van gelezen terwijl Le Guins oeuvre veel meer in delen uit een viel: in een deel sciencefiction en een deel fantasy (iets wat ze zelf ongetwijfeld zou bestrijden), waarbij dat laatste me nooit heeft aangetrokken.

Artiesten kennen vaak een redelijk korte periode waarin alles op zijn plek valt en in welhaast visionaire staat een definitieve sprong voorwaarts wordt gemaakt. Ik denk dat Le Guin een dergelijk moment kende tussen 1969 en 1974 waarin ze drie meesterwerken schreef: The Left Hand of Darkness (1969), The Lathe of Heaven (1971) en The Dispossessed (1974). The Lathe of Heaven is het meest spectaculair vanwege de manier waarop ze Dicks permeabiliteit van de realiteit voor eigen doeleinden inzet. Maar zelfs dan nog is ze ingetogen, weet ze een balans te vinden tussen pessimisme en optimisme, de twee polen waar sciencefiction naar neigt uit te slaan. Sciencefiction is inmiddels bevolkt met vloeibare genders waardoor het steeds moeilijker wordt om voor te stellen hoe radicaal The Left Hand of Darkness destijds moet zijn geweest, dat vreemde, intieme avontuur tussen twee individuen uit compleet andere culturen die Le Guin beter dan welke auteur wist uit te diepen. The Dispossessed, ten slotte, is het meest realistische boek dat over het verlangen naar utopieën is geschreven. Een van de boodschappen van het boek, dat een ware anarchie hard werken is, blijft van onschatbare waarde.

Le Guins stijl is moeilijk vat op te krijgen. Ze is precies en verliest zich niet in literair vuurwerk, ik denk een bewuste keuze omdat haar verhalen een heel eigen samenvoeging vormen van allerlei ideeënstromen die de lezer verleiden. Le Guin was een ware pionier van sociale sciencefiction die weigert technologie te verheerlijken. En dat maakt haar verhalen menselijker, haar personages dieper, haar werelden levendiger. In die zin zal ze altijd een voorbeeld blijven voor een genre dat de neiging heeft om te vervallen in oude zonden van verheerlijking van militarisme, etnocentrisme en het mannelijke avontuur. Een film als Her sluit zich aan bij haar tegengeluid, zoals solar punk dit vrijwel compleet doet. Le Guin liet zien dat een alternatief altijd mogelijk is...van kapitalisme, van patriarchale onderdrukking, van ecologische vernietiging. Haar fantasie is, kortom, meer dan ooit nodig.